آموزشی مخاطبان تنبل و بی‌توجه به بار آوردیم!

[آریانا]

بارها برای نویسندگان پیش آمده که مخاطب متنشان را گیج کننده می‌خواند، اما وقتی که متن خود را می‌خوانند مشکلی را نمی‌بینند و حتی در بسیاری از مواقع توضیحات بیشتر از آن‌چه لازم است به مخاطب عرضه شده است.
حال دلیل این اتفاق چیست؟ چرا در بسیاری ازمواقع مخاطبان آثاری را که آنقدرها هم پیچیده نیست، پیچیده می‌خوانند؟ چرا بسیاری از مخاطبان ایرانی در برخورد با آثار کشورهای دیگر، آثار را پیچیده‌تر از آن‌چه که هست می‌بینند؟ مشکل از مخاطبان است یا نویسندگان؟
پاسخ این سوالات آن‌قدرها هم سخت نیست. مجموعه‌ای از دلایل، باعث بروز چنین مشکلی شده است. در مقاله زیر این دلایل را بررسی می‌کنیم.

 

[آریانا]

۱. توجه به سبک‌ها و ژانرهای کلاسیک و بی‌توجهی به سبک‌ها و ژانرهای نوظهور.
اگر به صورت اتفاقی از تمام انجمن‌ها و حتی کتاب‌های چاپی چند اثر را انتخاب کرده و بخوانید، متوجه می‌شوید که سبک نوشتارها بسیار شبیه به هم است و گویی چند سبک نویسندگی تمام ادبیات روایی ایران را تصرف کرده‌اند و سبک‌های دیگر مهجور مانده است. این موضوع درباره ژانر چشمگیرتر است. تسلط ژانر عاشقانه و اجتماعی به نسبت ژانرهای پیچیده‌تر مانند علمی_تخیلی و فانتزی، بیداد می‌کند. انگار نویسندگان ایرانی ترس از نوشتن ژانرها و سبک‌های جدید دارند و خود را به چند ژانر و سبک محدود کرده‌اند.

 

[آریانا]

۲.مخاطبان حرفه‌ای کتاب و رمان، مدت‌هاست که به سراغ رمان‌های ایرانی نمی‌روند!
بررسی کامل این موضوع، در حوصله این مقاله نمی‌گنجد، اما بر کسی پوشیده نیست که مخاطبان حرفه‌ای کتاب مدت‌هاست که سراغ رمان‌های ایرانی نمی‌روند و یا سراغ رمان‌های کلاسیک ایرانی می‌روند. این جریان را شاید بتوان یکی از پس لرزه‌های سیطره رمان‌های مبتذل و فاقد ارزش ادبی، در دهه هشتاد و نود دانست که اعتماد مخاطبان حرفه‌ای را به ادبیات روایی ایران از بین برد و هنوز هم کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای یا به سراغ رمان‌های ایرانی نمی‌روند و یا به ندرت این کار را انجام می‌دهند.

 

[آریانا]

3. توصیفات زیاد و خسته کننده!
این مورد را شاید بتوان مهم‌ترین دلیل دانست. مدت‌هاست که در ادبیات روایی ایران، رمان خوب رمانی است، پر از توصیفات! از تارموی سفید بالای گوش فلان شخص بگیر تا خالی که بر روی گردنش است و اصلا به چشم نمی‌آید. هرچند توصیفات از مهم‌ترین ارکان رمان هستند، اما توصیفات زیاد و تکراری از هر چهار رکن توصیفات، رمان را خسته کننده می‌کند. به نویسندگان دیکته شد که توصیفات مهم است و نویسندگان توصیفات دقیق و برنامه‌ریزی شده را فراموش کردند و در رمان‌ها بی‌دلیل توصیفاتی را به کار گرفتند که نه تنها به روند رمان‌ها کمک نکرد، بلکه سطح آن را پایین آورد و اهمیت توصیفات را نیز از بین برد. به عنوان مثال، بارها دیده‌ایم که از ویژگی‌های ظاهری شخصیت‌ها صحبت می‌شود، اما هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شود. یا ویژگی رفتاری فردی بارها تکرار می‌شد، اما دلیلی برای آن آورده نمی‌شود. مدت‌هاست که این نکته مهم که توصیفات اگر برنامه ریزی و با هدف نباشند، نه تنها به بهتر شدن رمان کمک نمی‌کنند بلکه رمان‌ها را خسته کننده می‌کند فراموش شده است.

 

[آریانا]

4. محتوا را فدای فرم کرده‌ایم!
این دلیل بی‌ربط به دلیل قبلی نیست. بسیاری از رمان‌های ایرانی از نوشتار خوبی برخوردارند، اما داستان‌ها را بارها در رمان‌های دیگر دیده‌ایم. نویسندگان و منتقدان آنقدر خود را وقف فرم کرده‌اند که اهمیت بالای محتوا را به فراموشی سپرده‌اند. داستان‌های تکراری، آغاز و پایان تکراری، شخصیت‌های تکراری و..

 

[آریانا]

5. دور پیچیده‌نویسی را خط قرمز کشیده‌ایم!
یکی از راه‌های تشخیص توصیف درست و به جا از توصیفات غیرضروری و بیهوده، این‌ است که آیا با حذف توصیفات، آسیبی به داستان نیز می‌رسد یا خیر؟ در بیشتر مواقع این جواب خیر است. خیلی از رمان‌ها را می‌توان بدون توصیفاتشان خواند و چیزی را از دست نداد. در میان توصیفات و مونولوگ‌ها خبری از پیچش‌های داستانی نیست! آرک شخصیت و پیشرفت شخصیت وجود ندارد. شخصیت‌ها از ابتدا تا انتها به یک شکلند و هیچ اتفاقی بر آن‌ها تاثیر نمی‌گذارد. از نمادها در رمان‌ها خبری نیست. در میان رمان‌ها هیچ نکته یا اشاره‌ای به اتفاقات آخر رمان نمی‌شود، چرا که در بسیاری از مواقع نویسنده خود نیز نمی‌داند می‌خواهد با پایان چه کار کند! رمان‌هایی با ژانر و سبک‌های پیچیده نیز آن‌چنان دست به پیچیده نویسی نمی‌زنند.

 

[آریانا]

حال با تمام این اوصاف، وقت آن است که سوالات اول را پاسخ دهیم.
وقتی مخاطب مقدار زیادی توصیفات بیهوده را می‌خواند و می‌بیند که این توصیفات آن چنان هم اهمیتی ندارند، دیگر با دقت خواندن را فراموش می‌کند. آنقدر توضیحات کسل کننده درباره ظاهر و علایق شخصیت‌ها را خوانده است، که دیگر با دقت توصیفات را نمی‌خواند. وقتی درمیان بزرگترین اتفاقات رمان‌ها چندین خط توصیفات بیهوده ظاهر و احساسات باشد، مخاطب از آن‌ها سرسری می‌گذرد و دیگر توصیفات را نمی‌خواند.
وقتی فضای رمان‌نویسی را با رمان‌های ساده پر کردیم و مخاطب را در دریای رمان‌های تکرار غرق کردیم، رمان‌های پیچیده دیگر برای مخاطب بسیار دور به نظر می‌رسد، گویی با داستانی از خط میخی مواجه است.
راه حل چیست؟

 

[آریانا]

همان‌گونه که یک دهه پیش، فضای رمان نویسی ایران را رمان‌ها مبتذل و فاقد ارزش ادبی فرا گرفته بود، حال نیز با موجی از رمان‌های شبیه به هم، کسل کننده و دارای محتوای ضعیف مواجه هستیم. همان‌گونه که از موج پیشین بعد از مدت‌ها گذر کردیم، حال نیز نوبت آن است که از چنین موجی نیز گذر کنیم و به سوی فضایی حرفه‌ای‌تر و جذاب‌تر قدم بگذاریم. وقت آن است که نویسنده‌ها به خود جرات و جسارت خلق آثار جدید و متفاوت را بدهند.
فراموش نکنیم که در عرصه ادبیات این خلاقیت است که ماندگار می‌شود، نه تقلید و رونوشت!