آموزشی مسئله‌محوری و پژوهش‌بنیادیِ مؤسسه

[Zohre☆]

مسئله‌محوری و پژوهش‌بنیادیِ مؤسسه

چنانکه جمشید بهنام به درستی اشاره می‌کند، رویکرد مؤسسه در کل مسئله‌محور[۱] و معطوف به حل مسئله بوده است. این مسئله‌محوری را اما باید به واسطه‌ی پیوستگی مؤسسه با روند مدرنیزاسیون دولتی و فرآیندهای توسعه‌ی اقتصادی و فرهنگی در ایران توضیح داد.

 

[Zohre☆]

آن نوع جامعه‌شناسی که در مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی رواج یافت اساساً قرار بود به مسائلی که پیش پای دولت توسعه‌گرای درگیر فرآیند مدرنیزاسیون ظاهر می‌شوند پاسخ دهد. اینکه مؤسسه همزمان با برهه‌ی تثبیت سازمان برنامه و بودجه تأسیس شد

 

[Zohre☆]

برهه‌ای که سازمان مذکور برای پیشبرد پروژه‌های عمرانی و تحقق برنامه‌ریزی‌هایش عمیقاً به شناخت جامعه و اِشراف بر ویژگی‌ها و مختصات این یا آن میدان اجتماعی نیاز پیدا کرده بود – خود گویای نسبت آن با سازوکارهای عقلانیِ مدرنی بود که به مرور در ایران شکل می‌گرفت.

 

[Zohre☆]

. علوم اجتماعی‌ای که در مؤسسه دنبال می‌شد در اغلب مواقع مستقیماً در پی عرضه‌ی راهکارهای عملی برای معضلات محلی یا دست‌کم صورت‌بندی درست خودِ مسائل و ترسیم شرایط و مختصات موضوع از خلال انجام پژوهش‌ها و تحقیقات میدانی بود. از همین رو

 

[Zohre☆]

خصلت پژوهش‌محوری مؤسسه به ناگزیر علوم اجتماعی را به روش‌شناسی یا، به تعبیر بهتر، فنون و ابزارهای انجام پیمایش فروکاست و پیوندهای ضروری آن با نظریه و نظریه‌پردازی را تقریباً به تمامی قطع کرد و باب سنت‌مندشدن علوم اجتماعی را بست. به بیان دیگر، اینکه

 

[Zohre☆]

علوم اجتماعی بیش از هر چیز درگیر پیشبرد پیمایش‌های میدانی‌ای شد که اغلب نیز کارفرمای دولتی داشت در نهایت به غلبه‌ی روش‌شناسی بر معرفت‌شناسی انجامید. و پیامدهای این غلبه‌یابی تا خودِ امروز ادامه داشته‌ است.

 

[Zohre☆]

در میان جامعه‌شناسان نسل اول مؤسسه احسان نراقی به خوبی به این حقیقت واقف بود که از یک طرف تمرکز علوم اجتماعی بر تحقیق و پیمایش میدانی و تکنیک‌ها و ابزارهای انجام آنها – که در بهترین حالت از عالمان علوم

 

[Zohre☆]

اجتماعی متخصصان و تکنیسین‌هایی کاربلد می‌ساخت – و وابستگیِ سفت و سخت مؤسسه به سفارش‌ها و پروژه‌ها و «مسئله»های دولتی از طرف دیگر، در نهایت اصحاب این علوم را نسبت به نقش‌شان دچار دست درازی خواهد کرد یا دست‌کم شأنیت کارکردی یک «عالم

 

[Zohre☆]

اجتماعی» را مسئله‌دار خواهد ساخت. آیا تکنیسین‌هایی که در موضوعات اجتماعی تحقیق می‌کنند متفکر اجتماعی‌اند یا یک کارشناسِ دولتی؟ نراقی می‌گوید: «آیا عالم اجتماع باید صرفاً به نتیجۀ تحقیق خود توجه

 

[Zohre☆]

داشته باشد یا نه؟ یا اینکه فقط سفارش از دستگاهها بگیرد و مسئله‌ای را صرف نظر از مقاصد و نیات مسئولان و متصدیان بررسی کند؟ به عبارت دیگر عالم اجتماع در برابر جامعه‌ای که در آن به تحقیق مشغول است باید احساس مسئولیت کند یا نه؟ و سرانجام اینکه عالم اجتماع باید یک متفکر اجتماعی باشد یا صرفاً متخصص؟»