آموزشی معرفی طنز سیاه (کمدی سیاه)

[Tara Motlagh]

طنز سیاه که به نام‌های «طنز تلخ» و یا «طنز تاریک» هم شناخته می‌شود، زیرسبکی از کمدی است که در آن موضوعات و اتفاقاتی که در حالت عادی به صورت جدی با آن‌ها برخورد می‌شود (مرگ، کشتار دسته‌جمعی، قتل، خودکشی، خشونت علیه قشری خاص از جامعه، بیماری، جنون، ترس، معلولیت، سوءاستفاده از کودکان، اعتیاد به مواد مخدر، دست درازی، اخته کردن، جنگ، تروریسم و … )، مورد هجو قرار می‌گیرند؛

 

[Tara Motlagh]

درحالی‌که به‌شکل همان تراژدی‌هایی که هستند، به تصویر کشیده می‌شوند. طنز سیاه شاید به‌اندازه‌ی طنز معمولی قدمت داشته باشد، ولی این عبارت برای اولین بار در سال ۱۹۳۵ توسط نظریه پرداز سورئال فرانسوی، آندره برتون در کتابش گلچین ادبی طنز سیاه (Anthologie de l’humour noir) مورد استفاده قرار گرفت.

 

[Tara Motlagh]

طنز سیاه نه طنز توالتی است، چون این طنز با استفاده از مسائل حال‌به‌هم‌زن (مثل ادرار، مدفوع و …) شوخی درست می‌کند، نه طنز مبتذل، چون می‌توان به‌راحتی بدون استفاده از الفاظ و اصطلاحات رکیک یا هر نوع «بی‌تربیتی» دیگری آن را بیان کرد. می‌توان گفت طنز سیاه طنزی گستاخ و بی‌پرواست که می‌تواند مخلوطی از دو طنز بالا را هم در خود جای دهد؛ ولی نه لزوماً.

 

[Tara Motlagh]

چیزی که طنز سیاه را از بقیه‌ی طنزها جدا می‌کند، گرایش آن به مسائل تاریک (چون افسردگی، جنایت، نژادپرستی، فقر و …) است و علاوه بر طنز گفتاری، از طنز موقعیت هم می‌توان برای انتقال آن استفاده کرد. آثاری که به‌طور مجزا بخش‌های مربوط به کمدی و تراژدی دارند (مثل فیلم غلاف تمام فلزی)، طنز سیاه محسوب ‌نمی‌شوند، چون طبق تعریف طنز سیاه از خودِ تراژدی کمدی استخراج می‌کند.

 

[Tara Motlagh]

به‌طور خلاصه، طنز سیاه به جنبه‌های منفی زندگی می‌پردازد و سعی می‌کند طوری با آن‌ها شوخی کند که غیرمنتظره و تکان‌دهنده باشد. همچنین یکی دیگر از کاربردهای طنز سیاه، انتقاد از مسائل یا بیان حقایقی است که پرداخت جدی به آن‌ها یا خطرناک و یا بی‌تاثیر است؛ چیزی که به‌طور مثال در شوروی سابق بسیار عادی بود و ماهیت اصلی طنز سیاسی محسوب می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

اصولاً برای لذت بردن از طنز سیاه، به جنبه‌ی بالایی احتیاج است (واکنش عمومی کسانی که فاقد این میزان جنبه هستند، بیان جمله‌ای است چون: با هر چیزی نباید شوخی کرد!)، ولی خود طنزپرداز هم نباید پا را از حدی فراتر بگذارد. کار این طنز این است که علاوه بر بامزه بودن، آزاردهنده نیز باشد و در درجات بالاتر، مخاطب را راجع به زشتی‌های پیرامون خود به فکر فرو ببرد. چیزی که در قالب طنز عرضه شود، ولی فقط به قصد گستاخی و آزار دادن مخاطب ساخته شده باشد، به دل نخواهد نشست.

 

[Tara Motlagh]

زیگموند فروید راجع به تمایل انسان به طنز سیاه این نظریه را ارائه می‌دهد: «ضمیر انسان از اندوهگین شدن پیرامون چیزهایی که در واقعیت تحریک‌کننده هستند و وادار کردن خود برای عذاب کشیدن، سر باز می‌زند. ضمیر اصرار دارد بر این‌که نه تنها تحت‌تاثیر آسیب‌های دنیای بیرون قرار ‌نمی‌گیرد، بلکه این آسیب‌ها فقط فرصت‌هایی گاه‌و‌بی‌گاه برای کسب لذت خودش هستند.»

 

[Tara Motlagh]

دو مورد از دگرگونی‌های طنز سیاه، «شوخ‌طبعی سوزناک» (Gallows Humor) و «کمدی کافکایی» است. در اولی، شوخی از زبان خودِ کسی که قربانی موقعیت است، بیان می‌شود. مثلاً گفته می‌شود بعد از این‌که رونالد ریگان، رییس جمهور آمریکا مورد اصابت گلوله قرار گرفت، خطاب به کسانی که سعی داشتند گلوله را از بدن او بیرون بیاورند، گفت: «امیدوارم همه‌تون جمهوری‌خواه باشید.»

 

[Tara Motlagh]

دومی نوعی شوخی است که در آن یک شخصیت، هرچقدر که خیرخواه، محتاط و منطقی باشد، همیشه بدبیاری می‌آورد و یا در نظر بقیه آدمی مزخرف به‌نظر می‌رسد. به‌عنوان یکی از مثال‌های معروف، در فیلم پلیس‌ها، اثر باستر کیتون، تلاش‌های صادقانه‌ی شخصیت اصلی برای پول در آوردن منجر به این می‌شود که یک لشکر پلیس او را تحت‌تعقیب قرار دهند. در سریال‌های طنز ایرانی نیز کمدی کافکایی به‌وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

[Tara Motlagh]

نمونه‌هایی از طنز سیاه در آثار داستانی معروف:

• کامیک‌هایی چون نقاب ، واچمن و قاضی درِد از این عنصر بهره می‌برند، و البته شخصیت ژوکر در کامیک‌های بتمن یکی از نمادهای طنز سیاه در عرصهی سرگرمی است.