آموزشی معنا و مفهوم انشا

[شاهدخت]

سؤال مهم دانشآموز این است که در بلند مدت انشا چه فایدهای برای او دارد؟ در دانشگاه و یا یک شغل خاص، چه کسی از او انشا میخواهد؟[7] انشا چه اثری در زندگی او دارد و اساساً چه لزومی برای نوشتن وجود دارد؟ و سؤالهای دیگر. شاید اولین و سادهترین دلیل این است که دانشآموز واقعاً معنا و مفهوم انشا را درک نکرده است. همچنین اثر آن را در زندگی فعلی خود نمیبیند مثل دروس دیگر، بنابراین خود را از آن دور میکند.

 

[شاهدخت]

نخستین معنی انشا، آفریدن است.[8] انشا در فرهنگ فارسی، به معانی آغاز کردن، آفریدن و از خود چیزی گفتن، آمده است. میتوان به کمک همین معانی، خصوصاً مفهوم آفریدن و خلق کردن به رسالت عظیم معلمان در آموزش درس انشا و اعتبار و ارزش آن در جامعه پی برد و در فکر بهبود وضعیت موجود از نظر معلم و شاگرد بود.[9] انشا (در اصل انشا کردن) فارسی و مصدر مرکب به معنی آفریدن، خلق کردن، فصیح و با قافیه نوشتن، سرودن شعر نیز معنی شده است. انشا به معنی ایجاد کردن، پرورش دادن، ابداع و خلق کردن است و آنچه را که امروزه فن انشا گفته میشود از نخستین معنای آن (ایجاد) گرفته شده است.

 

[شاهدخت]

انشا به معنی نظم دادن به فکر، به معنی ایجاد کلام و سخن و نگارش آن است. معادل فارسی انشا، دبیری است که به معنی منشیگری و کتابت میباشد. در اصطلاح ادبیات، انشا عبارت از نگارش جملات و عباراتی است که افکار نویسنده را به صورتی روشن و زیبا بیان کند که خواننده آنها را به سهولت بفهمد و برایش خوشایند و مطلوب باشد.[10] کتابت و انشا در جای دیگری، با توجه به معنای لغوی آن، به معنای پرورش دادن، هنر کردن و بلند شدن، تربیت کردن، ایجاد کردن و ابداع کردن بیان شده است.[11]

 

[شاهدخت]

در یک نگاه ساده، کتابت یعنی اینکه قلمی برداشته شود، کلماتی و سطرهایی نوشته شود. اما در اصل کتابت و کتب یعنی وصل کردن بعضی چیزها به همدیگر. معنی لغت «کتبتم للرق»، مشق را به هم دوختن، یعنی چرمها برداشتند و تکه تکه به هم دوختند، استفاده شده است.[12]

 

[شاهدخت]

لفظ کتاب منحصراً به معنی نوشتن نیست. یکی الفاظ مورد استفاده برای قرآن، لفظ کتاب است. یعنی وقتی آیاتی بر پیامبر اکرم نازل میشد، لفظ «جاء الکتاب» استفاده میشد. قرآن قبل آن که به صورت لوح مکتوب درآید و در الواحی نوشته شود، خود آیات به صورتی بود که فقط در لفظ به آن کتاب گفته میشد.

 

[شاهدخت]

بنابراین اگر کتاب فقط به معنای نوشتن بود، باید تا زمانی که قرآن روی الواح نوشته نشده بود به آن کتاب نمیگفتند، در حالی که در همان آیات اولیه راجع به خود قرآن نازل شده لفظ کتاب به آن اطلاق شده است.[13] از این مورد دو نکته قابل استفاده است. یکی رابطه مستقیم نوشتن و گفتن و دوم نیاز نوشتن به گفتن. انسان از دیرباز فهمید که برای رشد و تعالی زندگی مادی و معنویش، باید بتواند سخنانش را به نوشتار تبدیل کند

 

[شاهدخت]

نوشتن دارای ارزش زیادی است که در متون اسلامی و دینی هم از یاد شده و هم به آن قسم خورده شده است. آیه مبارکه «ن و القلم و ما یسطرون» قسم به قلم و آنچه مینویسد، حدیث معروف «قیدوا العلم بالکتابه» دانش را با نوشتن نگاهداری کنید و یا «مداد العلما افضل من دماء الشهداء» مرکب قلم دانشمندان از خون شهیدان برتر است، تأییدی بر نوشتن و انشا کردن است.[14]

 

[شاهدخت]

کتابت و نوشتن یک فن است و رشد و توسعه انشا، با توجه به سوابق زندگی انسان، یک فن و هنر تلقی میشود. از طرف دیگر، توسعه انشا مدیون دین اسلام است. اسلام توانست مفاهیم جدیدی برای انشا عرضه کند که در جای خود، انشا را جالبتر مینماید.[15]

 

[شاهدخت]

از دروسی که با نوشتن ارتباط مستقیمی دارد، املا است. میل و رضایت دانشآموزان به این دو درس، به یک نسبت نیست. تفاوت املا و انشا در دوست داشتن انشا، آزادی موضوع و توانایی مراجعه به منابع در انشا است. دانشآموز در املا، حق هیچ گونه مراجعهای به منابع، لغتنامه و فرهنگ نامهها را ندارد و این بسیار آزار دهنده است. دانشآموز (در املا) قرار است یاد بگیرد ولی حق ندارد از کسی یا چیزی کمک بگیرد. در حالی که انشا اختیاری است، هر لحظه که دانشآموز اراده کند میتواند و اجازه دارد به هر منبعی مراجعه نماید و البته مراجعه به منابع در انشا، به عنوان فعالیتی مثبت و ارزشمند، تلقی میشود. شاید یکی از دلایل بیزاری دانشآموزان از املا، در دستوری بودن آن و یک طرفه بودن آن است که البته این موضوع با فطرت آدمی ناسازگار است. املا به لحاظ یک طرفه بودن آن، رنجآور و اضطراب ساز است. در یک نگاه منطقی، املا بخشی از درس انشا است و دانشآموزان برای خوب املا کردن، باید مهارت های لازم را در صحیح نویسی، کسب نمایند.[16]

 

[شاهدخت]

تحقیقات نشان میدهند که میزان غلط نویسی کلمات فارسی با افزایش سن کاهش می یابد. به عبارت دیگر درست نویسی با افزایش سن،[17] رابطه مستقیم دارد. بنابراین غلط نویسی دانشآموزان خردسال و خصوصاً دبستانی امری است، کاملاً طبیعی. دانشآموزان با بزرگتر شدن تعداد لغات زیادی را به حافظه میسپارند و دارای گنجینه مناسبی از کلمات و لغات فارسی میشوند. پس اگر این روند پذیرفته شود، میتوان رویکرد املا را تغییر داد و اساساً شاید بتوان این به اصطلاح درس را حذف کرد. البته حذف در اینجا به معنی پاک کردن صورت مسأله نیست، بلکه میتوان جایگزین خوبی برای املا معرفی کرد و آن درسی نیست جز نوشتن یا «انشا».[18]