معرفی کتاب نظریه‌های ادبیات و نقد

[Tara Motlagh]

کتاب: نظریه‌های ادبیات و نقد
نوشته: برنا موران
مترجم: ناصر داوران
انتشارات: موسسه انتشارات نگاه
سال انتشار: ۱۴۰۳
تعداد ص: ۴۰۷

 

[Tara Motlagh]

در بخشی از کتاب می خوانیم:​

• فصل ۱

نظریه محاکات I

• نخستين پاسخي كه به پرسش «هنر چيست؟» داده شده (حداقل در غرب)، پاسخ گرايشي است كه هنر را نوعي محاكات، تشبيه و يا تقليد مي‌دانست. چيزي كه در اثر هنري مي‌بينيم، عبارت است از طبيعت، انسان و زندگي. هنرمند در اثر خود اين چیز‌ها را براي ما باز‌مي‌تاباند؛

 

[Tara Motlagh]

گو اين ‌كه آينه‌‌اي گرفته باشد در برابر جهان. سقراط در ديالوگ دولت، اثر افلاطون، ضمن تلاش براي تفهيم كاري كه نقاش انجام مي‌دهد، خطاب به گلاكون مي‌گويد: «اگر مي‌خواهي آينه‌اي بردار و به هر طرف بگير. در يك چشم بر هم زدن، خورشيد و ستاره‌ها را، جهان را، خود را و تمام لوازم خانه، نباتات و جانوران را خواهي آفريد.»[1]

 

[Tara Motlagh]

بدين سان مي‌خواهد نشان دهد كه كار نقاش عبارت است از آينه گرفتن در برابر جهان. اندكي بعد توضيح مي‌دهد كه شاعر هم تفاوتي با نقاش ندارد:
«آيا کار شاعر تراژدي‌نويس غير از اين است؟ آيا عمل او تشبيه نيست؟»[2]

 

[Tara Motlagh]

• نظريه‌ي هنر به مثابه‌ي محاكات، باوري است با پيشينه‌ي سده‌هاي بسيار، كه تا روزگار ما دوام آورده است. مشبه‌به «آينه» كه پيوسته از سوي مدافعان اين ديدگاه مورد مراجعه قرار مي‌گيرد، در حكم چراغي است كه در پرتو آن انديشه‌هايشان آشكارتر نموده مي‌شود. لوكاس دو هير در سده‌ي شانزده، ضمن ستايش از نقاشي‌هاي وان ايك مي‌گويد: «اين‌ها آينه‌اند؛ بلي، نقاشي نیستند؛ آينه‌اند».[3]

 

[Tara Motlagh]

لئوناردو داوينچي هم اشاره‌‌اي دارد به شباهت ميان نقاشي و آينه:

• اگر مي‌خواهيد بدانيد كه نقاشي شما به چيز‌هايي كه از طبيعت به عنوان موضوع نقاشي برگزيده‌ايد، شباهت دارد يا نه، آينه‌اي برگيريد و ضمن دقت در چگونگي انعكاس اين چيز‌ها در آن، چیزی را که در آينه مي‌بينيد، با نقاشي خود مقايسه كنيد.[4]

 

[Tara Motlagh]

• تشبيه اثر هنري به آينه، محدود به نقاشي نمي‌شود. همان گونه كه سقراط مي‌گويد، كار شاعر هم نوعي محاكات است. اين سخن سيمونيدس، شاعر يوناني كه مي‌گويد: «نقاشي، شعر بي‌صدا و شعر، نقاشي سخن‌گوست»، بيانگر انديشه‌اي است كه در تاريخ نقد ادبي پيوسته با آن مواجه می‌شویم. تشبيه ادبيات به آينه را در قرن نوزده، دكتر جانسون به كار برده است. دكتر جانسون ضمن ستايش از شكسپير، مي‌گويد كه او آينه‌اي در دست گرفته و زندگي را به درستي به خواننده منعكس مي‌كند[5].

 

[Tara Motlagh]

با نزديك‌تر شدن به روزگار خود، نمونه‌های ديگری نيز مي‌يابيم. استاندال در سرخ و سياه، رمان را به آينه تشبيه مي‌كند: «رمان آينه‌اي است كه در طول مسير همراهمان باشد.» (بخش 13). براي پلخانف ماركسيست «هنر و ادبيات آينه‌ي زندگي است».[6]

 

[Tara Motlagh]

در تركيه هم اكرم رجائي‌زاده در مقدمه‌ي عشق ماشين، حكايت و رمان را «آينه‌ي عبرت» قلمداد مي‌كند

 

[Tara Motlagh]

وجه مشترك همه‌ي اين هنرمندان، منتقدين و متفكرين این است كه مهم‌ترين ويژگي هنر را تقليد از طبيعت، انسان، زندگي و به طور خلاصه، واقعيت مي‌دانند. اصرار مداوم بر كشف ارتباط ميان هنر و واقعيت، نبايد مايه‌ي تعجب باشد؛ چرا كه در هر حال بين هنر و انسان، طبيعت و زندگي، پيوند تنگاتنگي وجود دارد. منتهي مساله اين است كه هنرمند چه نوع واقعيتي را انعكاس مي‌دهد و واقعيت کدام است. پاسخ‌هايي كه به اين پرسش‌ها داده مي‌شود، متفاوت است.