آموزشی نقد شعر در ادبیات فارسی

[SHAHDOKHT]

نقد شعر در ادبیات فارسی​

 

[SHAHDOKHT]

کتاب‌های زیادی در نقد ادبی یا نقد و بررسی آثارِ برخی شعرا در دوران معاصر به قلم متخصصان نوشته شده است. اما در سروده‌ها و نوشته‌هایی از شاعران و ادیبانِ قدیم تا معاصر نیز اظهاراتی از جنسِ نقدِ شعر می‌توان یافت. گردآوری این مطالب مقدمات نوعی تاریخ نقدِ ادبی در کلام شعرا و نویسندگان را فراهم می‌آورد. به‌هرحال، حتما برای اهل شعر جالب است که بدانند شهید بلخی شاعر قرن سوم به شعرِ شاعر دیگری اشکال گرفته است.

 

[SHAHDOKHT]

در جاهایی که شاعران و نویسندگان، و نه علما و منتقدانِ حرفه‌ای، آثار همگنان و همکارانِ خود را نقد کرده‌اند، گرچه اغلب دور از اصطلاحات تخصصی و علمی، و گاه حتی غرض‌آلود است، اما حاویِ یک نگاه درونی‌ست که منظرِ بیرونیِ منتقدان و متخصصان از آن خالی‌ست. نگاه درونی یک شاعر یا داستان‌نویسِ خلاّق به شعر و داستانِ دیگر شاعران و داستان‌نویسان، با ارزش و کارآمد است، حتی اگر دور از بیانِ دقیق و علمی بوده، و تنها نظرِ ذوقی‌اش را در تأیید یا رد اثر دیگری اظهار کرده باشد.

 

[SHAHDOKHT]

نویسنده یا شاعر از درونِ گُود بازی را می‌بیند و منتقد حرفه‌ای از بیرون. بدونِ این‌که بگویم نگاهِ درونی دقیق‌تر یا ارزشمندتر از نگاه بیرونی است، هر یک در جای خود کارآمد است. به‌هرحال، درکِ درونیِ یک هنرمند از اثر هنری، برآمده از تجربۀ شخصیِ اوست، گرچه دلیل نمی‌شود که نظر هر شاعر یا هنرمندی را دربارۀ اثرِ شاعر یا هنرمندِ دیگر صحیح و صواب بدانیم.

 

[SHAHDOKHT]

ضمنا از این مجموعه نقل‌ها، در مجلۀ نوپا، مقصود ثانوی این است که مقدمّاتی برای تدوینِ تاریخ نقد ادبی در آثار شاعران و نویسندگان فراهم آید. اما مقصود اول آن است که خوانندگان مجله بدانند که شعرای برجستۀ ادبیات فارسی از آغاز تا امروز، چه حساسیت‌های ظریفی دربارۀ شعر داشته‌اند تا خرده‌گیری‌های ما را در کارِ نقدِ شعر مجلّه از زمرۀ متّه به خشخاش گذاشتن به حساب نیاورند.

 

[SHAHDOKHT]

شاعران عصر کلاسیک یا شاعران برجستۀ پیش از انقلاب، اگر با همان دقتی که بر کار خود داشتند، به کار شاعران امروز می‌نگریستند تردید است که برخی را اصلا شاعر و هنرمند به حساب می‌آوردند. کسانی را که گاهی به نظر می‌آید شعر خود را بدون هیچ کوششِ هنری و زبانی، و بدون بازخوانی و اصلاح منتشر می‌کنند (حتی کسانی از ایشان که خود معلّم شعر و شاعری هم هستند!) شاعرِ حرفه‌ای کسی است که علاوه بر محتوای شعر، به تک تک کلمات و ارتباط ساختاریِ آن‌ها با ساختار شعر و موسیقیِ کلام می‌اندیشد، و نیز کمی هم برای نوآوری در زبان و محتوا صرفِ وقت می‌کند. بنابراین نمی‌تواند، هر روز در فضای مجازی حاضر باشد، هر ماه و سال هم به قدرِ دفتر شعری آفرینشِ هنری عرضه کند.

 

[SHAHDOKHT]

باری، از نقدهایی که در خلال متونِ ادب فارسی یافته‌ام چندی را در این‌جا نقل می‌کنم. در این خصوص سعی بر این است که برخی نمونه‌ها از متون کهن باشد، و نمونه‌هایی نیز از نقد شعر در زبان شاعران معاصر ذکر شود، که علاقمندان هر دو حوزۀ شعر کلاسیک و شعر معاصر به خواندن ترغیب شوند و نفعش دو جانبه باشد.

 

[SHAHDOKHT]

در آخر، چندی از لطایف و ظرایفی که از تذکره گردی‌ها حاصل کرده‌ام، برای تفریح خاطر خوانندگان می‌آورم، که با دقت معلوم می‌شود این لطیفه‌ها هم از نگرشِ انتقادی و نکته‌هایی در سیر دستمایه‌های ادبی خالی نیست.

تذکر آخر این‌که، نقلِ این نقدها نه به منزلۀ تأیید و موافقت، بلکه برای فراهم آوردنِ زمینۀ بحث است.