نقد رمان تهوع
نوشته‌ی ژان پل سارتر
باسلام
خب، فلسفه چیست؟
فلسفه شاید چیزی شبیه این باشد که " من چیزی نیستم که تو به آن فکر می‌کنی، من آنچه هستم که تو به آن فکر نمی‌کنی. "
و اما فلسفه معرف بررسی ماهیت و چیستی است. ( قرار نیست حرف من درست باشد، پس صرفا می‌تواند یک نظریه باشد.) یکجورایی قراره بگه اینکه شما شروع می‌کنی به فکر کردن، خیلی خوبه. و ذهنت کنجکاو می‌شه و اینجاست که یکهو مغز شما با هجمه‌ای از سوالات رده اول روبه است. ولی دلیلی نداره که همه مثل شما فکر کنند و شاید موضوعی مثل سوار مترو شدن یک کار روزمره و تکراری باشد. اما از نگاه یک کاوشگر این جنب و جوش‌ها تنها به معنی حرکت از نقطه‌ی آلفا به بتا نیست. او شروع میکند که کشف کند، یک سری از تضادها را بنویسد، تجزیه و تحلیل کند و قدم بگذارد به دنیای ناشناخته‌ای که ما چندی پیش پرونده‌اش را باز کردیم. یکی مانند آقای جین واینگارتن. چرا باید سوار شدن مردم و اعتیاد آنها به این زندگی تکراری‌شان در کتاب حواس پرتی مرگبار ( که البته این اثر فوق العاده است و به نظر من حتما توصیه می شه.) اینگونه توصیف شود؟ بی شک او یک مشتاق است. کسی که آمده است، کشف کند و لذت ببرد. پس ما هم مثل شما بر لبه‌ی اسکله ایستاده‌ایم و دستانمان را دور پیشانی‌امان حلقه کرده‌ایم و با کمال گستاخی به افق زل زده‌ایم. نقطه‌ای که قرار است اتفاقی بیفتد و این اتفاق منجر به تغییر ما شود و در این برهه ما شروع می‌کنیم.
شاید بتوانیم در سایه‌ی فلسفه جهان را آنطور که باید لمس کنیم.
دوستدار شما من، یک بی‌باک پر از غلط املایی.
از همان اول
آنقدر کشش دارد که شما را ترغیب کند آن را از قفسه بردارید و نگاهی به آن بیاندازید. تهوع موضوع جذابی است. ( هرچند حال بهم زن). شکی نیست که دفترچه خاطرات روکانتن مجموعه جستار‌هایی از تجربیات اوست با زندگی روزمره و تکراری آدم‌ها. سارتر توجه ما را به جزییات جلب میکند مثلا از همان قوطی مقوایی روی میز بگیر تا بطری نوشابه.
مهم تر از آنکه شما باید همواره دفترچه‌ی کوچکی همراه داشته باشید تا وقایع را ثبت کنید.
'سنگ پرت کردن به سطح آب نه تنها کار مضحکی نیست بلکه خیلی من را خوشحال میکند.'
توجه شما را به این جمله جلب میکنم: " آنها نیز برای وجود داشتن، ناچارند گرد هم بیایند." روکانتن فلسفه‌ی وجود داشتن را در دور هم جمع شدن می‌بیند اینکه با هم از روزی که شروع کردهاند حرف بزنند و بازی‌های رومیزی کنند. او که خودش را دور از بقیه می‌بیند، در پاراگراف بعدی خود را تنها خطاب میکند. گاهی این تنهایی برایش آزار دهنده است.
درجایی که او خم می‌شود تا کاغذی را که در چاله آب افتاده بردارد از این کار اجتناب میکند،چرا؟ چون دوست ندارد با کاغذ تماس پیدا کند. می‌ترسد بیماری یا هر چیز دیگر که آن را احاطه کرده‌است گریبان گیر او نیز بشود. برای همین از ارتباط با اجسام فراری است.
و این " ساعت سه، ساعت سه برای هرکاری که آدم می‌خواهد بکند، یا خیلی دیر است یا خیلی زود. لحظه‌ای غریب در بعدازظهر، امروز تحمل ناپذیر است."
اغلب اوقات برای من هم اتفاق می‌افتد، ساعت سه بعدازظهر مضخرف است. انگار همه‌ی کارهایت را کردی و الآن آزادی. در دلت آشوب می‌افتد که چطور می‌توانی این ساعت را بگذرانی. مثلا می‌توانی خوت را به خواب بزنی یا هوار بکشی که حالم از این و از آن بهم می‌خورد. چراکه نه.
یک روز که انگار در داستان معلوم نیست، ساعت پنج و نیم حال روکانتن بد می‌شود. او دچار تهوع شده است و سعی دارد برای ما توضیح دهد که چگونه به این بلا دچار شده است.
بعد همانطور که از گارسون درخواست میکند تا برایش صفحه‌ای بگذارد روی گرامافون ( که ظاهرا آهنگ مورد علاقه‌اش some of these days است.) نگاهی به چهار نفری می‌اندازد که گارسون چند دقیقه پیش آنها را آقایان خطاب کرد. به هرحال آقایان مخالفتی با پخش صفحه نشان نمی‌دهند.
بعد از موسیقی روکانتن حس خوبی دارد . او احساس میکند تهوع دست از سرش برداشته و او را با آهنگ مورد علاقه‌اش تنها گذاشته است. وقتی موسیقی نواخته می‌شود او غرق در فرازها و فرود‌هاست. یکجا اوج می‌گیرد، یکجا زمین می‌خورد.
" آغازها باید آغازهای حقیقی باشند. " چون یک آغاز خوب می‌تواند روز شما را شروع کند، می‌تواند خستگی را از شما پاک کند و حس روشنی در شما پدید آورد.
او اوقاتش را در کتابخانه می‌گذراند و در آنجا با دانش اندوزی آشنا می‌شود که از قضا علاقه‌ای ذاتی به مطالعه‌ی کتب دارد. در این بین او به چیزهایی می‌اندیشد: (( برای آنکه پیش‌افتاده ترین رویداد به ماجرایی مبدل گردد، باید و همین بس که به نقل کردن آن پرداخت. )) گویی انسان نقال زاده شده است که زندگی دیگران را روایت کند. که در این روایت‌ها، دیگری هم هست که زندگی راوی را روایت کند و ادامه دارد. بسیاری از داستان‌ها فرای آنکه واقعی‌اند یا افسانه، عینی‌اند یا ذهنی، نقل شده‌اند و نقل شده‌اند تا رسیده‌اند به دست ما. اینها که به قوت وارد دنیای ما شده‌اند ماجرا می‌سازند.
" امروز صبح یادم رفته بود که یکشنبه است."
برای ما هم پیش آمده که صبح از خواب بیدار شویم و یک آن فراموش کنیم چند شنبه است و چندم برج است. اما در ادامه او حالش را اینطور بیان میکند که (( باغ خلوت و بود- یکشنبه مانند لبخندی خفیف روی درخت‌ها، روی چمن‌ها بود. )) بله، یکشنبه‌ی زمستانی رسیده بود. چیزی که باغ را در آن لحظه در خودش حل کرده بود.
"پس آیا این همان چیزی است که انتظارم را می‌کشد؟ بار اول است که تنهایی دلتنگم میکند."
شخصیت اصلی انسانی درونگراست. طبیعتا به تنهایی عادت دارد و مانعی برایش نیست. اما یکجایی فاصله‌‌ی میان او و درونگرایی‌اش زیاد می‌شود. او احساس میکند واقعا این تنهایی آزار دهنده است و دل تنگش کرده است.
در ملاقات ژان با دکتر، او دکتر را چنین خطاب میکند: (( او چهره‌ای دارد که من چهره‌ی قشنگ یک مرد می‌نامم.)) من را یاد کتاب سه‌گانه‌ی خاورمیانه می‌اندازد- شب است و چهره‌ام بیشتر به جنگ رفته است تا مادرم- اما چرا؟ آنطور که خودش در ادامه می‌گوید که شاید این چهره‌ی زیبا ریشه‌اش در فهم اوست. او زندگی را فهمیده است و این منظر است که او را پر رنگ جلوه می‌دهد.
"چهارشنبه
نباید ترسید "
فقط همین. خیلی خلاصه. مثل پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ. قابل ذکر است در صفحه‌ی فلان سوالی در ذهن آنتوان روکانتن طرح می‌شود. اما او از نوشتن صورت مسئله خودداری میکند و ترجیح می‌دهد صرفا پاسخ را بنویسد. بگذارد سوال در هاله‌ای از ابهام بماند. ظاهرا او از چیزی ترسیده است. دارد به خودش قوت قلب می‌دهد.
از پایان
تهوع پر هرج و مرج است. چنان کششی که در ابتدای شناختم حس کردم ادامه دار نبود. ( انگار این دفترچه خاطرات از بخش‌ها و تکه‌های زیادی شکل گرفته است، که هرکدام شرح مختصری از وقایع است. منطقی به نظر می‌رسد.) آنچه درباره‌ی موضوع می‌شد گفت در این کتاب جای گرفته است. گسترش موضوع هم خوب جلو رفته است. راوی اول شخص است و اگر بخواهیم به چرایی و چگونگی این مسئله بپردازیم و اینکه اصلا چطور همچنین چیزی به ذهن نویسنده رسیده است، باید گفت کارمان سخت می‌شود. اثر او زیاد درک نمی‌شود یا بهتر است حرفم را اصلاح کنم که این اثر سخت درک می‌شود. سخن پایانی: تهوع لازم نیست ناشی از مسمومیت غذایی باشد، این رفتارهای جامعه هستند که گاه می‌توانند تهوع آور باشند. متن‌هایی از این دست جذابیت خودشان را حفظ می‌کنند، چه ما بفهمیم، چه نفهمیم. چون شما وقتی روی می‌آورید به خواندن اینجور آثار، مشخصا دنبال چیزی جدید هستید، نظریه‌هایی که بتواند وجود شما را اثبات کند و در آخر منجر به تغییری در شما بشود. به عبارتی(( زندگی به خودی خود بی‌معناست مگر آنکه ما معنای آن را پیدا کنیم.))
من معتقدم که ساده نویسی می‌تواند یک شاهکار خلق کند. چیزی که در این کار دیده می‌شود اما شاید این افراط در آن است که فهمیدن را برای ما مشکل میکند. همینه که تهوع را گنگ میکند.
همه‌ی این توضیحات، به صفحه‌ی اول کتاب ختم می‌شود: (( او آدمی فاقد اهمیت گروهی است، او صرفا یک فرد است.)) که به نظرم بعد از خواندن کتاب بایستی دوباره جمله‌ی صفحه‌ی اول را بخوانیم و ببینیم آیا نویسنده در طول این رمان توانسته چیزی که خودش به آن باور داشته را اثبات کند؟
پایان
