آموزشی پیام اخلاقی

[Tara Motlagh]

مشخص نیست داستان به بهانه‌ی انتقال پیام اخلاقی به وجود آمده باشد یا پیام اخلاقی نوعی مجوز برای تعریف کردن داستان محسوب می‌شود؛ در هر صورت، درس‌های اخلاقی یکی از فراگیرترین عناصر داستانی و مهم‌ترین دلایل وجود داستان هستند و به‌سختی می‌توان داستانی را یافت که هیچ‌گونه پیام اخلاقی‌ (خواه مثبت، خواه منفی؛ خواه به‌طور واضح، خواه به‌طور زیرپوستی) در خود نداشته باشد.

 

[Tara Motlagh]

پیام اخلاقی چیست؟

معمولاً در یک داستان، مثلاً اپیزودی از یک سریال تلویزیونی، یا آخرین دیالوگ ادا شده هدف کلی داستان را مشخص می‌کند و یا نویسندگان بیننده را با مساله‌ای مواجه می‌کنند که دوست دارند راجع به آن فکر شود. کمدی‌های تلویزیونی دهه‌ی پنجاه اغلب با ادا شدن دیالوگی مثل «اوه پسر، فلان اتفاق برای من درس عبرت شد.» تمام می‌شدند؛ ولی سریال‌هایی مثل نظم‌وقانون تمایل دارند بیننده را به فکر کردن وا دارند.

 

[Tara Motlagh]

بسیاری از آثار مختص کودکان، به‌خصوص کارتون‌های دیزنی، به‌شدت به روی این عنصر پایبند هستند. نویسنده‌های چنین آثاری عموماً یک درس نهایی مدنظرشان قرار می‌دهند و داستان را حول محور آن می‌نویسند. چنین پدیده‌ای در برنامه‌های تلویزیونی آمریکایی ساخته‌شده از اواخر دهه‌ی هفتاد تا اوایل دهه‌ی نود قابل‌مشاهده است؛ از این رو که در آن دوره FCC محتوای آموزشی را برای تمام برنامه‌‌های تلویزیونی ساخته‌شده برای کودکان ضروری می‌دانست و گنجاندن درس‌های اخلاقی ساده‌ترین راه برای رعایت این شرط بود.

 

[Tara Motlagh]

در یک دام‌کام آمریکایی (دام‌کام به کمدی‌ای گفته می‌شود که حول محور خانه و خانواده بچرخد)، لحظه‌ی انتقال یافتن پیام اخلاقی، اغلب توسط نویسنده‌ها به‌عنوان لحظه‌ی طلایی شناخته می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

بعضی‌مواقع پیام اخلاقی به یک شخصیت دیگر داده می‌شود که اغلب کودک است و مستقیم مورد خطاب قرار می‌گیرد. چنین روشی برای بار اول در فیلم Speechless مورد استفاده قرار گرفت.

 

[Tara Motlagh]

• پیام اخلاقی گزاف: یک پیام اخلاقی آن‌قدر شدید که نهایتاً به ضرر شخصیتی که آن را آموخته تمام می‌شود. (در رمان پرتقال کوکی، آزمایشی وجود دارد که کاری می‌کند خلافکاران حتی هنگام فکر کردن به انجام اعمال خشونت‌آمیز حالشان بد شود. بدین‌ترتیب اگر کسی به آن‌ها حمله کند، نمی‌توانند از خود دفاع کنند.)

 

[Tara Motlagh]

• پیام اخلاقی قابل‌تفسیر: یک پیام اخلاقی متفاوت زیر پیام اخلاقی‌ای که به‌طور واضح ارائه می‌شود، وجود دارد. (در نگاه اول، به‌نظر می‌رسد پیام اخلاقی داستان خرگوش و لاک‌پشت «رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود» باشد، ولی می‌توان این برداشت را نیز از آن کرد: «وقتی به‌وضوح نسبت به رقیبتان برتری دارید، به خود غره نشوید.» بسیاری از سیاستمداران امروزی به‌خوبی این پیام اخلاقی را آویزه‌ی گوششان کرده‌اند.)

 

[Tara Motlagh]

• سندان اخلاقی: پیام اخلاقی‌ای که آن‌قدر عریان و بی‌ظرافت انتقال می‌یابد که مثل برخورد یک سندان به سر مخاطب است. (یکی از بزرگ‌ترین انتقادهای وارد به فیلم آواتار سندان اخلاقی بودن آن است.)

 

[Tara Motlagh]

• پیام اخلاقی بی‌ربط: داستان با پیام اخلاقی متناقض است. (پیش‌زمینه‌ی داستانی ارائه‌شده در نسخه‌ی سینمایی گرینچ چگونه کریسمس را دزدید، نشان می‌دهد که نفرت گرینچ از هویتش کاملاً توجیه‌شده است، درحالی‌که پایان داستان طوری طراحی شده که گویی او نیاز به گرفتن درس عبرت داشته است.)

 

[Tara Motlagh]

• پیام اخلاقی تابلو: پیام اخلاقی‌ای که باید برای همه واضح و مبرهن باشد (مثلاً کشتار دسته‌جمعی بد است، سرطان بد است و…)، درحالی‌که بقیه‌ی شخصیت‌ها به چشم یک اکتشاف انقلابی و حکیمانه به آن نگاه می‌کنند. (جورج اورول در مقاله‌ی خود بازنگری جنگ داخلی اسپانیا این مساله را مورد بررسی قرار می‌دهد: