آموزشی چگونه داستان‌ را شروع کنیم؟ | از الهام تا ایده‌های محرک

[شیر کاکائو]

داستان بلند، کوتاه، نمایش‌نامه و یا فیلم‌نامه؛ هر کدام از این‌ها را که بخواهید بنویسید نیاز به ایده‌ی محرک خواهید داشت. ایده‌ای ابتدایی که باعث شکل‌گیری داستان‌تان شود. می‌توان گفت یافتن ایده‌ی محرک سخت‌ترین قسمت نوشتن است. چون بعد از مشخص شدن آن همه چیز خیلی راحت‌تر جاری خواهد شد. فقط کافی‌ست بدانید چطور داستان را شروع کنید آن وقت می‌توانید در مدتی کوتاه نسخه‌ی اول داستان‌تان را بنویسید.

اما چطور می‌شود به یک ایده‌ی اولیه‌ی درست و حسابی رسید؟

 

[شیر کاکائو]

انتظار برای فرشته‌ی الهام

شب است. لطفا این چیزی را که می‌گویم خیلی خوب تصور کنید. نیمه شب است که فرشته‌ای به تخت هنرمند نزدیک می‌شود. هنرمند خواب است. چنان عمیق که با مهیب‌ترین صداها هم بیدار نخواهد شد. بااین‌حال فرشته محض احتیاط خیلی آرام به او نزدیک می‌شود. بالای سرش می‌ایستد و به قیافه‌ی خسته‌ی هنرمند خیره می‌شود. پره‌های بینی‌ هنرمند با هر نفسی که می‌کشد می‌لرزد و آب دهان از گوشه‌ی لبش جاری می‌شود. فرشته لبخند به لب برای مدتی قربان‌صدقه‌‌‌ی این صحنه می‌رود. سپس کادویی را آرام زیر بالش او می‌چپاند و بعد محو می‌شود.

صبح موقع کش و قوس دادن بدن، انگشت هنرمند به جسم سختی برخورد می‌کند. خوابش می‌پرد و سراسیمه کادو را از زیر بالش بیرون می‌کشد. خندان بازش می‌کند. با باز شدن کاغذ کادو «ایده‌‌ای طلایی» شروع به درخشیدن می‌کند. آن وقت هنرمند حیرت‌زده زمزمه‌ می‌کند: یافتم. یافتم.

 

[شیر کاکائو]

با شنیدن کلمه‌ی «الهام» این تصورات درون ذهنم می‌چرخند. مخصوصا هر بار که مصاحبه‌کننده‌ای رو به خالق آثار هنری-فرهنگی می‌نشیند و همان سوال لعنتی کلیشه‌ای را می‌پرسد:

«ایده‌ی این اثر چطور به‌ شما الهام شد؟»



این سوال ممکن است موجب برداشت‌های نادرستی شود. مثلا ممکن است فکر کنیم برای کمک گرفتن از فرشته‌ی الهام نیازمند انزوا یا در بهترین حالت مدیتیشن هستیم. به همین خاطر احتمال دارد کارمان را تعطیل کنیم و برویم یک گوشه منتظر بنشینیم تا بلکه فرشته‌‌‌ای خوشش بیاید و ایده‌ای چیزی هم به کله‌ی ما پرتاب کند.

 

[شیر کاکائو]

حتی ممکن است این توهم را به وجود بیاورد که الهام فقط برای دسته‌ای خاص/خوش‌شانس از افراد است. یا این که ممکن است بپنداریم آن‌هایی که موفق می‌شوند حتما با ما فرق دارند. در حالی که اگر به ابتدای کار افرادی چون احمد شاملو، رضا براهنی و هنرمندان دیگر نگاه کنیم متوجه می‌شویم که افراد مشهور هم یک روزی مثل همه‌‌ی ما آدم‌هایی عادی‌ بوده‌اند.

پس بهتر است دست از انتظار برداریم و برای رسیدن به ایده‌ها کاری انجام دهیم. چه کاری؟

در ادامه به این موضوع خواهم پرداخت.

 

[شیر کاکائو]

فرشته‌ی الهام معمولا دوست دارد چه موقع ظهور کند؟



وقتی از محمدرضا اصلانی درباره‌ی «الهام» پرسیدم این گونه پاسخ دادند:

«هیچ انسانی خارج از الهام نیست. فقط هنرمندان نیستند که به‌شان الهام می‌شود. یک چوپان یا بقال هم الهامات دارند. ولی این الهامات هیچ‌وقت به الهامات فرهنگی-هنری تبدیل نمی‌شوند.
✦ در واقع هر چه دانش فرد، رشد یافته‌تر باشد الهاماتش سامان‌یافته و پیشروتر می‌شوند. و خود آن دانش‌ و اندیشه‌ها هستند که به انسان الهام می‌دهند.
✦ اندیشه به این معنی نیست که تو مقدار زیادی کتاب جمع کنی و یا بخوانی. اندیشه از برداشت‌ها سرچشمه می‌گیرد.
مثلا وقتی کتابی خواندی باید ببینی چه چیزی از آن برداشت کرده‌ای. دانش واقعی تو برداشت‌های توست. نه خوانده‌ها و آموخته‌های تو. وگرنه خیلی‌ها خیلی اطلاعات دارند ولی هنرمند یا متفکر نمی‌شوند.
✦ پس می‌شود گفت برداشت‌های ما از مجموعه‌ی عوامل و عناصر جهان، دانش حقیقی‌ ماست. و این دانش‌های رشدیافته هستند که به ما الهامات می‌رسانند.»

 

[شیر کاکائو]

در نتیجه

ما بیشتر از تعطیل کردن کار نیازمندیم خودمان را بیشتر و عمیق‌تر با هنر و دانش احاطه کنیم. همچنین دریافت عمیق فقط از یک کتاب برای‌مان ضروری‌تر از سطحی خواندن هزار کتاب است. این وضعیتی‌ست که می‌تواند فرشته‌ی الهام را به سوی آدم بکشاند.

کدام کتاب بیشتر از همه به دل‌‌تان می‌نشیند؟

آیا می‌توانید برای دوست داشتنش دلایل مشخصی بیاورید؟

به نظرتان کدام فیلم‌ اثرگذار است؟

چرا این فیلم را اثرگذار می‌دانید؟

کتاب موردعلاقه‌تان را مجددا مطالعه کنید. فیلمی که دوست داشته‌اید را چند بار دیگر ببینید. این بار نه برای دنبال کردن داستان بلکه برای شناخت طرح و زیربنای اثر.

 

[شیر کاکائو]

یک تمرین برای سامان‌دهی برداشت‌ها

یادداشت نویسی:

وقتی کتابی می‌خوانید که برای‌تان جالب است بی‌تفاوت از آن نگذرید. چون این کار باعث فراموشیدن کل مطلب و بی‌فایده شدن خوانده‌ها می‌شود. شروع کنید به نوشتن درباره‌ی آن کتاب. خیلی سخت نگیرید. در حد یکی دو پاراگراف یادداشتی بنویسید که چرا به نظرتان کتابی که خواندید جالب بوده. این یادداشت را در رسانه‌ی شخصی‌تان منتشر کنید.

 

[شیر کاکائو]

یک تمرین برای افزایش دقت در مطالعه

بهترین تمرین برای درک عمیق‌تر متن‌ها تمرین رونویسی‌ است.

تمرین رونویسی:

• یک پاراگراف‌ از هر کتابی را که دوست دارید انتخاب کنید.
• آن با دقت بخوانید.
• کتاب را ببندید و تلاش کنید آنچه به یاد دارید بنویسید.
• حالا متن‌ها را مقایسه کنید. به تفاوت‌ها دقت کنید. ببینید که نویسنده از چه کلمات و عبارت‌هایی استفاده کرده.
• بعد پاراگراف بعدی را بخوانید. باز این کار را تکرار کنید. و نه فقط تکرار بلکه روی هر جمله و کلمه تامل کنید.

 

[شیر کاکائو]

ماهیت ایده‌ی محرک

ایده‌ی محرک می‌تواند تقریبا هر چیزی باشد. ممکن است بخشی از رویایی باشد که شب قبل دیده‌اید. ممکن است با دیدن یک نقاشی و یا شنیدن یک موسیقی شروع شود. ولی ایده‌های محرک اغلب از تصاویر زندگی خودمان بیرون می‌آیند.

برای مثال:

اصغر فرهادی در مورد فیلم «جدایی نادر از سیمین» چنین می‌گوید(+):

«تصویری در ذهنم داشتم که فکر می‌کنم باید از چیزی آمده باشد که برادرم به من گفت؛ تصویر مردی میان‌سال که پدرِ پیرِ مبتلا به آلزایمرش را حمام می‌کند. این تصویر برای من مثل دکمه‌ای بود که باید برایش پیراهن می‌دوختم.
می‌خواستم بدانم که این مرد کیست؟ خانواده‌اش کجا هستند؟ چرا پدرش در خانه او زندگی می‌کند؟ چرا او مسئول نگهداری از اوست؟ و آیا پیرمرد اصلاً او را می‌شناسد؟ و پرسش‌های فراوان دیگری. این سوال‌ها جنبه‌های مختلفی از داستان را برای من روشن کرد.»

 

[شیر کاکائو]

بنابراین فقط با ۲ قدم می‌شود نوشتن نسخه‌ی اولیه‌ی داستانی را نوشت:

• قدم اول: رسیدن به ایده‌ی محرک
• قدم دوم: سوال‌پیچ کردن ایده‌ی محرک