آموزشی چگونه متوجه شویم زاویه دید انتخابی نویسنده اشتباه است؟

[Tara Motlagh]

در ابتدا به این پرسش پاسخ می‌دهیم که منظور از اشتباه بودن زاویه دید چیست؟

اشتباه بودن زاویه دید به این معنی نیست که نویسنده باید حتماً زاویه دید خاصی را انتخاب می‌کرد؛ بلکه یعنی زاویه دید انتخاب‌شده باعث تضعیف روایت شده، یا نتوانسته هدف داستان را به‌خوبی منتقل کند.

 

[Tara Motlagh]

در واقع، زاویه دید وقتی "اشتباه" است که:

• مانع درک عاطفی خواننده شود

• باعث گم‌گشتگی یا خستگی شود

• یا برعکس، برای آنچه که مورد نیاز داستان است، زیادی محدود یا زیادی گسترده باشد

 

[Tara Motlagh]

نشانه‌های اشتباه بودن زاویه دید در هنگام خواندن داستان

1. عدم هم‌دلی با شخصیت اصلی

اگر خواننده نتواند به شخصیت اصلی نزدیک شود یا احساساتش را درک کند، ممکن است زاویه دید مناسب انتخاب نشده باشد.

• مثال: نویسنده زاویه دید سوم شخص دانای کل انتخاب کرده، اما خواننده این سوال در ذهنش پدید می‌آید که:
«من هیچ‌وقت نفهمیدم فلان شخصیت چرا این کار را کرد!»
پس شاید نویسنده باید زاویه دید محدودتری را انتخاب می‌کرد.

 

[Tara Motlagh]

2. گیج‌کننده بودن روایت

• پرش‌های بی‌دلیل بین ذهن شخصیت‌ها (مخصوصاً در سوم شخص دانای کل یا زاویه دید تغییرپذیر)

• ناهماهنگی در اطلاعات (مثلاً راوی چیزهایی می‌داند که نباید بداند)

• روایت ناقص یا نامنظم که خواننده را سردرگم می‌کند

نشانه: خواننده مدام باید به عقب برگردد تا ببینه "الان چه کسی دارد حرف می‌زند؟" یا "این اطلاعات را از کجا آورد؟"

 

[Tara Motlagh]

3. افراط یا تفریط در اطلاعات

• اگر زاویه دید خیلی محدود باشد، ممکن است داستان دچار ایهام یا کمبود اطلاعات کلیدی شود.

• اگر زاویه دید زیادی گسترده باشد، ممکن است داستان بار احساسی‌اش را از دست بدهد یا خیلی گزارش‌گونه شود.

مثال: در یک داستان احساسی، استفاده از دانای کل سرد و بی‌طرف ممکن است تأثیرگذاری روایت را از بین ببرد.

 

[Tara Motlagh]

4. عدم تناسب زاویه دید با لحن داستان

• مثلاً لحن داستان طنزآمیز است ولی زاویه دید خیلی رسمی و خشک انتخاب شده است.

• یا داستان قرار است معماگونه و مرموز باشد، اما راوی دانای کل همه‌چیز را لو می‌دهد.

این تضاد لحن و زاویه دید، باعث می‌شود داستان حالت دوپاره پیدا کند و خواننده حس کند «چیزی اینجا نامناسب است».

 

[Tara Motlagh]

5. پرش‌های بی‌دلیل بین زاویه دیدها (Head-hopping)

گاهی نویسنده توی یک صحنه بین ذهن چند شخصیت جابه‌جا می‌شود، بدون اینکه ساختار مشخصی داشته باشد. این باعث آشفتگی ذهنی خواننده می‌شود.

مثال بد:
در یک پاراگراف راوی وارد ذهن شخصیت الف می‌شود، دو جمله بعد وارد ذهن شخصیت ب. بدون جدا کردن فضا یا تغییر آشکار.

 

[Tara Motlagh]

6. زاویه دید شخصیت‌محور ولی با شخصیت ضعیف

اگه نویسنده داستان رو با زاویه دید اول شخص نوشته ولی آن شخصیت هیچ‌چیز جذابی برای گفتن نداشته‌باشد یا حتی لحنش خسته‌کننده‌ باشد، خواننده حس می‌کند درگیر داستان نمی‌شود.

این یعنی:
«راوی ضعیف است → زاویه دید اول شخص جواب نمی‌دهد»

 

[Tara Motlagh]

چه عواملی باعث این اشتباه می‌شوند؟

• عدم شناخت کافی نویسنده از ابزار زاویه دید

• شخصی‌نویسی بیش از حد (مثلاً چون نویسنده خودش را جای شخصیت گذاشته، فکر می‌کند زاویه دید اول شخص بهتر است، اما شاید این زاویه دید برای این داستان کار نمی‌کند)

 

[Tara Motlagh]

• وابستگی به تکنیک یا فرمت کلیشه‌ای بدون در نظر گرفتن نیاز داستان

• تلاش برای پنهان‌کاری بی‌مورد (یعنی نویسنده سعی می‌کند اطلاعات را پنهان کند، ولی زاویه دید را هم ناقص و غیرمنطقی انتخاب می‌کند)