مهره داران کل و بز | Wild Goat

[DOonYa]

 

[DOonYa]

معرفی گونه کل و بز Wild Goat​

نام فارسی: کل و بز
نام علمی: Capra aegagrus
نام انگلیسی: Wild Goat
نام‌های محلی: (بز و پازن، بزکوهی) (اراکی: تکه گچی) (بلوچی: گردوپاچین) (ترکی: تَکِه، گچی) (ترکمنی: داغ تکه سی) (کردی: بُزنَه چی وی، بزنه کی وی، ری) (کرمانی: بزونری) (لری: ساوِرین)

 

[DOonYa]

بز کوهی از پستانداران ایران است که جثه‌‌ی آن بزرگ‌تر از بز اهلی است. برخی از محققان در رده‌بندهای اخیر آن را با نام (chirrcus) که نام علمی بز اهلی نیز است، ذکر نموده‌اند. بر اساس مشاهدات انجام شده و پراکندگی آن در کشورهای مجاور، کل و بزهای ایران می‌توانند شامل 2 زیرگونه باشند. زیرگونه C.a.aegagrus که در اکثر مناطق کشور به جز جنوب شرقی کشور زندگی می‌کنند. در این زیرگونه شاخ‌ها کلفت و گره‌های روی آن کاملاً مشخص‌اند. زیرگونه دیگر C.a.blythi است که درنواحی جنوب شرقی زندگی می‌کند. این زیرگونه جثه‌ای کوچک‌تر، شاخ‌های نازک‌تر و رنگ روشن‌تری دارد.

 

[DOonYa]

ویژگی‌های ظاهری کل و بز​

طول سر و بدن 120 تا 160 سانتی‌متر، طول دم 15 تا 20 سانتی‌متر، ارتفاع بدن 70 تا 100 سانتی‌متر و وزن 25 تا 120 كیلوگرم است. نرها دارای شاخ‌های بلندی هستند كه به شكل داسی خمیده است و گره‌هایی بر روی آن دیده می‌شود که هر گره نمایانگر 1 سال از سن حیوان است. طول شاخ‌ها تا 152 سانتی‌متر نیز می‌رسد. شاخ در ماده باریک‌تر و كوتاه‌تر بوده و از چند سانتی‌متر دست درازی نمی‌كند. دارای بدنی تنومند و ماهیچه‌ای به رنگ خاكستری مایل به قهوه‌ای و يا زرد است. به طور كلی نرها از ماده‌ها تيره‌تر هستند. كل‌های بالغ روشن‌تر، دارای ریش سیاه بلند و نوار تیره‌ای هستند كه از پشت حیوان تا سی*ن*ه به شكل طوق درآمده است. در قسمت جلوی پا موهای سياه رنگی وجود دارد. پوشش بدن در فصل زمستان روشن‌تر می‌شود. نرها دارای غدد ترشحی خاصی در زیر دم هستند که در فصل جفت‌گیری فعال می‌شوند.

 

[DOonYa]

بز کوهی حیواناتی روزگرد، گیاه‌خوار و نشخواركننده هستند، ولی گاهی شب‌ها نیز به چرا می‌روند. حس بویایی، شنوایی و بینایی قوی دارند و به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند. ماده‌های بز کوهی به همراه جوان‌ترها در گله‌هایی جدا از دسته نرها زندگی می‌كنند. گاهی اوقات کل‌های پیر از گله جدا شده، در سوراخ‌ها و صخره‌های صعب‌العبور ساکن می‌شوند که اصطلاحاً به آنها «کل خوس» می‌گویند. این حیوانات در‌ موقع احساس خطر صدای سرفه مانندی شبیه «پیرک» می‌دهند ولی صدای اصلی کل و بز شبیه بع‌بع بز است. در شکمبه برخی از آن‌ها گلوله کوچکی از جنس پوست و مو وجود دارد که به آن «پادزهر» می‌گویند و برای آن ارزش دارویی قائل هستند. در مناطق كوهستانی زندگی كرده و از صخره‌های صعب‌العبور به خوبی بالا می‌روند.
بزهای کوهی وابستگی شدیدی به مناطق صخره‌ای صعب‌العبور دارند. هیچ حیوانی قادر به تعقیب و گرفتن آن‌ها در مناطق صخره‌ای نیست.
عده‌ای نام پازن را مترادف پاییز زن که بهترین فصل شکار این حیوان است می‌دانند ولی برخی دیگر بر این باورند که نام پازن به این علت است که حیوان در موقع احساس خطر پاهایش را به زمین می‌کوبد.

 

[DOonYa]

تغذیه کل و بز: در فصل پاییز به خوبی چرا نموده و چاق می‌شوند. برخی از کل و بزها در فصل زمستان جا‌به‌جاهای کوتاهی از ارتفاعات به مناطق پایین‌تر دارند ولی برخی دیگر تمام زمستان را در ارتفاعات برف‌گیر باقی می‌مانند و حتی گاهی هم به ارتفاعات بالاتر می‌روند، جایی که به علت وزش شدید باد برف وجود ندارد و گیاهان قابل دسترس هستند. از علوفه، بوته‌ها و سرشاخه‌ درختان تغذیه می‌کنند. معمولاً صبح زود و اوایل غروب در مجاور صخره‌ها به چرا می‌پردازند. برای استفاده از برگ درختان روی دو پا می‌ایستند، گاهی نیز از طریق شاخه‌های خمیده مجاور سطح زمین به بالای درخت می‌روند.
در فصل تابستان در مناطق گرم و خشک تقریباً همه روزه آب می‌نوشند ولی در برخی مناطق مرتفع کوهستانی فاقد منابع آب نیز مشاهده می‌شوند. کل‌ و بزها معمولاً در اوایل صبح، چراکنان به سوی آبشخورها که ممکن است فاصله زیادی تا چراگاه و محل استراحت حیوان داشته باشد حرکت کرده و پس از نوشیدن آب مراجعت می‌کنند.

 

[DOonYa]

تولید مثل بز کوهی: در پاییز، که فصل جفت‌گیری است، گله‌های کل و بز با هم مخلوط می‌شوند. در مناطق گرمسیر اوایل پاییز و در مناطق سردسیر اواخر پاییز جفت‌گیری شروع می‌شود که با شاخ زدن کل‌ها به بوته‌هایی نظیر گون همراه است. در این فصل بوی مخصوصی از غدد واقع در قسمت زیرین ته دم نرها ترشح می‌شود. این بوی تند به علت محلول بودن در چربی و آغشته شدن موها با ادرار و عرق حیوان بسیار پایدار است و تا فصل بهار که موها تعویض می‌شوند باقی می‌ماند. در فصل جفت‌گیری بین نرها جدال‌های سختی در می‌گیرد. نرهای قوی‌تر که شاخ بلندتری دارند حرمسرایی (متشکل از پنج تا 15 ماده) تشکیل می‌دهند، کل‌ها با ژست‌های مختلف و نشان دادن شاخ‌ها سعی می‌کنند رقیب را مرغوب کنند، گاهی اوقات طرفین با بلند شدن روی پاها و در حال آمدن به پایین شاخ‌ها را محکم به هم می‌کوبند. در مواردی حدود 10 تا 15 % از بزها به دلایل مختلف از جمله کم‌بودن تعداد کل‌ها، آبستن نمی‌شوند. طول مدت بارداری 150 تا 160 روز است.

 

[DOonYa]

در موقع زایمان، بزها به مناطق امن می‌روند. 1 و اغلب 2 و به ندرت 3 بچه می‌زایند. در این زمان معمولاً تعداد زیادی لاشخور برای خوردن بقایای زایمان نظیر جفت بر بالای سر بزها پرواز می‌کنند (در سال 1375 متجاوز از 1,000 دال در محل چشمه گردو واقع در پارک ملی بمو در زمان زایمان بزها مشاهده گردید). بچه‌ها بعد از یکی دو روز قادر به تعقیب مادر خود در صخره‌ها هستند. وزن بزغاله‌ها حدود 3 تا 4 كیلوگرم است و تا 4–5 ماهگی از شیر مادر تغذیه كرده و بعد از حدود 2 تا 3 سال بالغ می‌شوند. رنگ نوزادان خاكستری مايل به زرد است و در ناحيه صورت و جلوی پاها موهای تيره دارند. طول شاخ در بزغاله‌ها از گوش‌ها كوتاه‌تر است. کل‌و‌بزها یکی از اجداد بزهای اهلی هستند و قادرند با هم جفت‌گیری و تولیدمثل کنند.

 

[DOonYa]

طول عمر كل و بزها در طبیعت حدود 12 تا 15 سال است. طعمه‌خواران طبیعی شامل گرگ، پلنگ و یوز است، ولی بزغاله‌ها ممكن است توسط پرندگان شكاری و كفتار شكار شوند.

 

[DOonYa]

زیستگاه، پراکندگی و فراوانی بز کوهی در ایران​

کل و بز در اكثر مناطق كوهستانی و صخره‌ای ایران پراكندگی دارد. امروزه به دلیل تخریب زیستگاه، شكار بی‌رویه و تله‌گذاری در برخی از مناطق ایران مانند بیستون در كرمانشاه كاملاً از بین رفته و در سایر زیستگاه‌ها هم جمعیت آن رو به كاهش است. در حال حاضر جمعیتی کمتر از 50 هزار فرد برای اين گونه در سراسر كشور برآورد می‌شود