مهره داران کوکَر

[سلین]

کوکَر یا باقِرقِره یا سنگ‌خوارک نام ۱۶ گونه پرنده از خانواده کوکران است که در شمال، شرق و جنوب آفریقا و ماداگاسکار، خاورمیانه، هند، آسیای میانه و شبه‌جزیره ایبری زندگی می‌کنند.

کوکر پرنده‌ای است دانه‌خوار، که در نگاه اول به کبک و بلدرچین شبیه است و در پرواز نیز به کبوتر می‌ماند اما از نظر پرنده‌شناسی دارای خانواده‌ای مستقل با نام کوکران (Pteroclididae) است. برخی محققان کوکرها را در راستهٔ مستقل (Pteroclidiformes) قرار می‌دهند، برخی آن‌ها را در راستهٔ کبوترسانان (Columbiformes) قرار داده و برخی دیگر آنان را به سلیم‌سانان (Charadriformes) مرتبط می‌دانند

 

[سلین]

ویژگی‌های ظاهری

چهارده و به تعریفی دیگر شانزده گونه کوکر در جهان وجود دارند که اندازه آن‌ها معمولاً بین ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متر و وزنشان نیز بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ گرم است. رنگ بین انواع کوکرها نیز از نوعی به نوع دیگر متفاوت است و در شش نوع آن رنگ پرها و تا حدودی «وزن کوکر نر» با ماده بسیار تفاوت دارد اما در دیگر کوکرها نر و ماده آن بسیار شبیه به هم هستند. کوکر عموماً پرنده‌ای مهاجر است که در بیابان‌ها و دشت‌های نیمه بیابانی و خشک زندگی می‌کند و در دو فصل بهار و پاییز به سرزمین‌هایی بسیار دور دست مهاجرت می‌کند.

 

[سلین]

گونه‌ها​

هفت گونه از کوکرها در ایران زندگی می‌کنند که از میان آن‌ها کوکر شکم‌سیاه معروف به باقرقره بیشترین پراکندگی را دارد و از نظر جثه نیز بزرگترین گونه کوکر است. باقرقره تقریباً در تمام مناطق ایران به جز نواحی ساحلی شمال و جنوب زندگی می‌کند.

طبق نظرات پرنده‌شناسان و نیز دوستداران طبیعت در رای‌گیری مجله پرنده‌شناسی خاورمیانه «کوکر طلایی نر» نماد پرندگان موجود در خاورمیانه شناخته شده‌است.

• باقرقره گندمی (کوکر گندمی) Pterocles coronatus
• باقرقره دم‌دراز (کوکر دم‌دراز) Syrrhaptes paradoxus
• باقرقره خال‌دار(کوکر خالدار) Pterocles senegallus
• باقرقره راه‌راه (کوکر راه‌راه) Pterocles lichtensteinii
• باقرقره شکم‌بلوطی(کوکر شکم‌بلوطی) Pterocles exustus
• باقرقره شکم‌سفید(کوکر شکم‌سفید یا کوکر طلایی)Pterocles alchata
• باقرقره شکم‌سیاه(کوکر شکم‌سیاه) Pterocles orientalis

 

[سلین]

موسم تخم‌گذاری​

در فصل بهاربرای جفت‌گیری و تخم‌گذاری به بوته زارهای نیمه بیابانی و سرزمین‌های گرمی که پوشیده از گیاهان بوته‌ای و دانه دار است پروازمی‌کند. «کوکر ماده» در هر فصل بهار «دو» تا «سه» تخم می‌گذارد و هر دو کوکر نر و ماده به نوبت روی تخم‌ها و در لانه‌ای که به روی زمین و در میان بوته‌های دانه دار ساخته‌اند می‌خوابند. انداز تخم‌ها حدود یک سوم تا نصف اندازه تخم یک مرغ محلی است و زمینه‌ای به رنگ شیری پررنگ با خالهایی قهوه‌ای دارد. جوجه‌ها بعد ۱۸ تا ۲۱ روز از تخم بیرون می‌آیند و بعد از پنج ماه قادر به پرواز هستند. جوجه‌های نر و مادهٔ نابالغ تا زمانی که به سن پرواز نرسیده‌اند رنگ پرهایشان شبیه به هم است و از یکدیگر قابل تشخیص نیستند

 

[سلین]

زیستگاه‌های پاییزی وزمستانی:
مغولستان، ازبکستان، قرقیزستان، بخش‌هایی از شرق روسیه و سراسر ترکیه زیستگاه‌های پاییزی و زمستانی کوکر (قطا) است.

زیستگاه‌های بهاری وتابستانی:
عربستان سعودی، کویت، عراق، هند، پاکستان، فلسطین، ایران، سوریه، امارات متحده عربی، سلطنت عمان، تونس، مراکش، و اسپانیا مهم‌ترین زیستگاه بهاری و تابستانی آن هستند.

 

[سلین]

مهاجرت کوکرها

کوکرها به هنگام مهاجرت بخصوص در فصل بهار معمولاً در گله‌هایی سه تا هشت هزارتایی پرواز می‌کنند اما پس از ورود به مناطق گرمسیری و بیابانی به گروه‌های متعدد و کوچکتری تقسیم می‌گردند. کوکرهایی که وارد ایران می‌شوند در همه جای کشور به استثناء مناطق جنگلی شمال استان هرمزگان، جنوب فارس و بخش‌هایی از کرمانشاه و کردستان و آذربایجان به زمین نشسته و لانه‌سازی می‌کنند. در کشور پادشاهی عمان این برنده حفاظت شده‌است، مسئولین حفاظت محیط زیست برای جلوگیری از شکار کوکر (قطا) به‌طور جدی می‌کوشند. در سال ۱۹۸۹ میلادی بفرمان فرمانروای عمان سلطان قابوس بن سعید هرگونه شکار برندکان به‌طور قطعی ممنوع شده‌است، وهرکس خلاف آن عمل کند مجازات و جریمه می‌شود. محبوب‌ترین منطقه برای کوکرهای مهاجر دشت صحرای دهنا در عربستان سعودی، و جلگهٔ وادی بنی خالد در پادشاهی عمان در فصل بهار که از ماه ژانویه هر سال آغاز می‌شود؛ که پوششی از بوته‌ها و گیاهان دانه دار می‌روید، که غذای اصلی و مورد علاقه کوکرها را تشکیل می‌دهند. به دلیل باتلاقی بودن ساحل رودخانهٔ وادی بنی خالد، کوکرها ترجیح می‌دهند از برکه‌هایی که در بیابان‌های این اطراف و دشت‌ها ایجاد شده‌اند آب بنوشند و این کار را به صورت دسته جمعی انجام می‌دهند. کوکرها برای رسیدن به برکه‌های آب شیرین گاه تا ۱۲۵ کیلومتر در روز پرواز می‌کنند. «قطا» یا «کوکر» پرنده‌ای بسیار کم جرات است و با دیدن انسان به شدت وحشت می‌کند. به علاوه مانند گنجشک به هیچ عنوان با قفس خو نمی‌گیرد و خانگی نمی‌شود. به همین دلیل اگر آن را در قفس کنید با دیدن اولین انسان آنچنان پر می‌زند و خود را به در و دیوار می‌کوبد تا خونین و مالین شود و بیفتد و بمیرد. تنها اندک کسانی که با آن‌ها به مهربانی رفتار می‌کنند و طرز غذای آن‌ها را می‌دانند می‌توانند کمی آن‌ها را خانگی کنند؛ ولی هیچ جایی محیط باز زندگی برای آن‌ها نمی‌شود. چنان‌که با پرواز کوکرهای مهاجر آنانی که در قفسند صدایی هم آهنگ با آن‌ها مثل (قطا قطا) یا صدای (کَرکَر) سر می‌دهند، و این نشان از دلبستگی آن‌ها به پرواز دارد.