شاید ندانید که در هر قاره، حتی قطب جنوب، آتشفشان وجود دارد. امروزه هنوز حدود ۱۵۰۰ آتشفشان در سراسر جهان فعال هستند. از این تعداد، ۱۶۱ آتشفشان (یعنی بیش از ۱۰ درصد) در داخل مرز‌های ایالات متحده قرار دارند. اما نوع هر آتشفشان متفاوت است. برخی مانند کوه پیناتوبو در فلیپین به علت فوران آتشفشانی گسترده در سال ۱۹۹۱ معروفند و هنوز فعالند و برخی دیگر مانند آتشفشان کیلاویا در هاوایی، رودخانه‌ای از گدازه‌ها را به سمت مناطق مسکونی راهی می‌کنند.



آتشفشان پیناتوبو در فلیپین

آیا تاکنون از خود پرسیده‌اید که آتشفشان‌ها چگونه تشکیل می‌شوند؟

اکثر آتشفشان‌های جهان در امتداد مرز‌های صفحات تکتونیکی زمین شکل می‌گیرند یعنی گستره‌های عظیم لیتوسفر (سنگ کره) سیاره ما که پیوسته جابجا می‌شوند و به یکدیگر برخورد می‌کنند. هنگامی که صفحات تکتونیکی با هم برخورد می‌کنند، یکی از آن‌ها اغلب در اعماق زیر دیگری در منطقه‌ای که به عنوان منطقه فرورانش شناخته می‌شود فرو می‌رود. با فرو رفتن توده خشکی در اعماق زمین، دما و فشار بالا می‌رود و آب از سنگ‌ها آزاد می‌شود. آب نقطه ذوب سنگ پوشاننده را اندکی کاهش داده و ماگما را تشکیل می‌دهد که می‌تواند راه خود را به سطح باز کند یعنی جرقه حیات برای دوباره فعال شدن یک آتشفشان در حال خواب.

با این حال، همه آتشفشان‌ها به فرورانش (لغزیدن یک پوسته زیر پوسته دیگر) مرتبط نیستند. یکی دیگر از راه‌هایی که آتشفشان‌ها می‌توانند تشکیل شوند، چیزی است که به عنوان آتشفشان نقطه داغ شناخته می‌شود. در این شرایط، یک ناحیه از فعالیت ماگمایی یا یک نقطه داغ در وسط یک صفحه تکتونیکی می‌تواند از میان پوسته به سمت بالا حرکت کند و یک آتشفشان تشکیل دهد. اگرچه تصور می‌شود که نقطه داغ تا حد زیادی ساکن است، صفحات تکتونیکی به حرکت آهسته خود ادامه می‌دهند و خطی از آتشفشان‌ها یا جزیره‌ها را روی سطح می‌سازند. تصور می‌شود که این مکانیسم در پشت زنجیره آتشفشانی هاوایی باشد.

حال که تا حدودی ساختار آتشفشان‌ها برایتان بیان شد، در ادامه با ما همراه باشید تا ۱۰ حقیقت جالب در مورد آتشفشان‌ها را با هم بخوانیم. شاید برخی از این حقایق را بدانید و برخی دیگر ممکن است شما را شگفت زده کند. در هر صورت، آتشفشان‌ها بنا‌های شگفت انگیز طبیعت هستند که باید به آن‌ها احترام گذاشت.

۱. سه نوع اصلی آتشفشان در دنیا وجود دارد

اگرچه آتشفشان‌ها همگی از ماگمای داغی به وجود می‌آیند که به سطح زمین می‌رسند و فوران می‌کنند، اما انواع مختلفی دارند.

آتشفشان‌های سپری شکل دارای جریان‌های گدازه‌ای با چسبناکی کم هستند که ده‌ها کیلومتر جریان دارند. این باعث می‌شود که آن‌ها بسیار عریض با کناره‌های صاف شیبدار باشند، مانند هاوایی.

آتشفشان‌های استراتو یا ترکیبی از انواع مختلفی از گدازه‌ها و فوران‌های خاکستر و سنگ تشکیل شده‌اند و تا ارتفاعات عظیمی رشد می‌کنند. بیشتر آتشفشان‌های خطرناک در غرب ایالات متحده و آتشفشان دماوند و تفتان از این نوع‌اند.



آتشفشان دماوند

آتشفشان‌های مخروطی یا گنبدی شکل معمولاً کوچک‌تر هستند و از فوران‌های کوتاه‌مدت ناشی می‌شوند که فقط مخروطی به ارتفاع حدود ۴۰۰ متر می‌سازد.

۲. فوران آتشفشان‌ها به دلیل فرار ماگما

حدود ۳۰ کیلومتر زیر پای شما گوشته زمین است. این منطقه از سنگ‌های فوق‌العاده داغ تشکیل شده است که تا هسته زمین گسترش می‌یابد. این منطقه آنقدر داغ است که سنگ مذاب می‌تواند فشرده شود و حباب‌های غول پیکری از سنگ مایع به نام اتاقک ماگما را تشکیل دهد. این ماگما سبک‌تر از سنگ‌های اطراف است، بنابراین بالا می‌آید و شکاف‌ها و درز‌هایی در پوسته زمین پیدا می‌کند. هنگامی که در نهایت به سطح می‌رسد، به صورت گدازه، خاکستر، گاز‌های آتشفشانی و سنگ از زمین فوران می‌کند. این مواد هنگامی که در زیر زمین هستند ماگما و وقتی که به سطح فوران می‌کند گدازه نامیده می‌شوند.

۳. آتشفشان‌ها می‌توانند فعال، خفته یا خاموش باشند

آتشفشان فعال، آتشفشانی است که در زمان‌های تاریخی (در چند هزار سال اخیر) فوران داشته است. آتشفشان خوابیده یا خفته، آتشفشانی است که در زمان‌های تاریخی فوران کرده است و قابلیت فوران مجدد را دارد، فقط اخیراً فوران نکرده است و گویا به خواب رفته است تا تجدید قوا کند. اما یک آتشفشان خاموش، آتشفشانی است که دانشمندان فکر می‌کنند احتمالا دیگر هرگز فوران نخواهد کرد.

۴. آتشفشان‌ها می‌توانند به سرعت رشد کنند



آتشفشان پاریکوتین

اگرچه برخی از آتشفشان‌ها ممکن است هزاران سال طول بکشد تا تشکیل شوند، برخی دیگر می‌توانند یک شبه رشد کنند. به عنوان مثال، آتشفشان پاریکوتین که از نوع مخروط خاکستر است در مزرعه ذرتی در دهکده‌ای به نام پاریکوتین مکزیک ظاهر شد.

اهالی این دهکده تا سه هفته پیش از سربرآوردن آتشفشان صدا‌هایی رعدمانند می‌شنیدند که با وجود آسمان صاف و بدون ابر برایشان شگفت‌آور بود. تا آنکه در ۲۰ فوریه ۱۹۴۳، یک کشاورز مکزیکی و همسرش که در مزرعه ذرتشان مشغول کار بودند دیدند که زمین پیش رویشان بالا آمده، ترک خورده و شکافی ۲ تا ۲.۵ متری در آن ایجاد شده است. پس از آن صدا‌هایی سوت مانند شنیده شده و از شکاف ایجاد شده دودی شروع به بیرون آمدن کرد که بنا به گفته آن‌ها، بوی تخم مرغ گندیده می‌داده که نشانه خروج گاز بوده است.

با گذشت تنها چند ساعت شکاف ایجاد شده به یک آتشفشان کوچک بدل شد و در عرض یک هفته ۵ طبقه بلند آمد و در پایان یک سال به بیش از ۳۳۶ متر رسید. فوران‌های پاریکوتین از سال ۱۹۴۳ تا ۱۹۵۲ طول کشید و سرانجام این آتشفشان جوان در سال ۱۹۵۲ در ارتفاع ۴۲۴ متری به رشد خود پایان داد. طبق استاندارد‌های زمین شناسی، این زمان رشد برای یک آتشفشان بسیار سریع است از این رو آتشفشان پاریکوتین به عنوان یکی از عجایب هفت‌گانه طبیعی شناخته می‌شود.

۵. در حال حاضر ۲۰ آتشفشان، در حال فوران هستند

احتمالاً در زمانی که شما این مطلب را می‌خوانید، در مناطقی دیگر از این جهان پهناور، حدود ۲۰ آتشفشان فعال در حال فوران هستند. برخی در حال تجربه فعالیت‌های جدیداند و برخی دیگر به فوران خود ادامه می‌دهند. زمین شناسان تخمین می‌زنند که ۱۳۰۰ فوران در ۱۰۰۰۰ سال گذشته رخ داده است. اما شاید ندانید که سه چهارم فوران‌ها در زیر اقیانوس‌ها رخ می‌دهد، در حالی که هیچ زمین‌شناسی اصلاً از آن اطلاعی ندارد. یکی از دلایل این اتفاق این است که آتشفشان‌ها در پشته‌های میانی اقیانوس رخ می‌دهند، جایی که صفحات اقیانوس از هم جدا می‌شوند. اگر آتشفشان‌های زیر آب را به آمار بالا اضافه کنید، تخمین زده می‌شود که در مجموع حدود ۶۰۰۰ آتشفشان وجود دارد که در ۱۰۰۰۰ سال گذشته فوران کرده‌اند.

۶. آتشفشان‌ها خطرناک هستند

آیا این را می‌دانستید که یکی از مرگبارترین آتشفشان ها، کراکاتوآ بود که در سال ۱۸۸۳ فوران کرد و باعث سونامی شد و ۳۶۰۰۰ نفر را به کام مرگ کشاند.

دیگر آتشفشان مرگبار، وزوویوس است که در سال ۷۹ پس از میلاد منفجر شد و شهر‌های پمپئی و هرکولانیوم را مدفون کرد و ۱۶۰۰۰ نفر را کشت. دیگری کوه پله در جزیره مارتینیک در سال ۱۹۰۲، شهری با ۳۰۰۰۰ نفر را ویران کرد.

خطرناک‌ترین جنبه آتشفشان‌ها جریان‌های آذرآواری (جریانی از گاز داغ و سنگ با سرعت زیاد) مرگباری هستند که در طول یک فوران از سمت یک آتشفشان منفجر می‌شوند. این‌ها حاوی خاکستر، سنگ و آبی هستند که صد‌ها کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند و دمای آن‌ها به بیش از ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد می‌رسد.

۷. ابر آتشفشان‌ها واقعا خطرناک است

زمین شناسان فوران‌های آتشفشان‌ها را با استفاده از شاخص انفجار آتشفشان اندازه گیری می‌کنند که میزان مواد آزاد شده را اندازه گیری می‌کند. فوران “کوچک” مانند کوه سنت هلن ۵ از ۸ بود که یک کیلومتر مکعب مواد را آزاد می‌کرد. بزرگترین انفجار ثبت شده توبا (Toba) است که تصور می‌شود ۷۳۰۰۰ سال پیش فوران کرده است، بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر مکعب ماده آزاد کرد و دهانه‌ای به طول ۱۰۰ کیلومتر و عرض ۳۰ کیلومتر ایجاد نمود. این انفجار، جهان را در عصر یخبندان فرو برد.