مکان‌های تاریخی «هلیلان» تمدنی فراموش شده

[اولدوز]

دهستان زردلان
زردلان در شرق دهستان هلیلان قرار گرفته و دارای 40 روستا و آبادی است. این دهستان منطقه‌ای کوهستانی و با جنگلهای زیبای بلوط در منتهی الیه شمال‌شرقی استان ایلام قرار گرفته است و به دو قسمت زردلان گرمسیر با مرکزیت روستای پیازآباد و زردلان سردسیر با مرکزیت روستای میدر قرار گرفته و از مناطق گردشگری استان ایلام به شمار می‌رود.

 

[اولدوز]

دهستان هلیلان
این دهستان دارای 29 روستا و آبادی و مرکز آن شهر توحید است. در گذشته مرکز این دهستان روستای کهره بوده، ولی در سال 1374 شمسی مرکز آن به شهر جدید توحید انتقال گردید.
وجود رودخانه بزرگ سیمره، جزمان‌رود، سراب کهره و چندین چشمه کوچک دیگر به رونق اقتصادی دشت هلیلان کمک زیادی نموده است. در سالهای اخیر یک دستگاه پمپاژ آب بر روی رودخانه سیمره در شرق دشت هلیلان ایجاد شده ست. این دستگاه پمپاژ آب تقریباً آب کشاورزی بیشتر دشت هلیلان را تأمین می‌کند و در حال حاضر به واسطه وجود همین دستگاه پمپاژ آب، زمین‌های دشت هلیلان سالانه دو بار کشت می‌گردند. زراعت غالب در دشت هلیلان در حال حاضر کشت گندم، جو و همچنین صیفی‌جات مخصوصاً هندوانه است.

 

[اولدوز]

پل سیمره در جنوب غربی دشت هلیلان
رودخانه‌ی سیمره بعد از شعباتی چون گاماسیاب، قرسو، رودخانه‌ها و سراب‌های دیگر در جنوب شرقی کرمانشاه از تنگه‌ای باریک به نام حمام‌لان وارد دشت حاصلخیز هُلیلان می‌شود.
سیمره در دشت هلیلان با عبور از پل تجاری سیمره در پیچ‌و خم دره‌ها و کوه‌های بزرگ در درّه‌‌ی شیروان و درّه‌‌شهر در نهایت به نام کرخه وارد خوزستان می شود.

 

[اولدوز]

تاریخچه فرهنگ در میان سیمره‌نشینان و منطقه تمدنی هلیلان
مردم ناحیه سیمره، عادات و اخلاقیاتی نزدیک به مردمان عهد قدیم ایران دارند. زنان منطقه لباسهای هم‌شکل لباس زنان دوران ساسانی می‌پوشند که شباهات نزدیکی با شکل لباس دوره‌ی ایران باستان دارد.
زبان مردم منطقه عموماً لکی است که زبانی ایرانی‌الاصل و دست ‌نخورده است و به واسطه شرایط خاص جغرافیایی این مناطق در قرنهای طولانی از تأثیرپذیری دیگر زبانها مصون مانده و به همان شکل اولیه و دست‌نخورده رایج مانده است.

 

[اولدوز]

پیشینه تاریخی و تمدنی دشت هلیلان
یافته‌های باستان‌شناسی بیانگر آن است که دشت هُلیلان در مجاورت رودخانه‌ی سیمره به لحاظ دارا بودن شرایط مساعد زیستی، قلل مرتفع و برفگیر، آب فراوان، مراتع حاصلخیز، جنگلهای انبوه، غارها و پناه‌گاههای طبیعی، از دیرباز محل مناسبی برای اقامت گاههای موقت و دائمی بشر بوده است.
«قدیمی‌ترین آثار تاریخی گروههای پراکنده‌ی انسانی در حوزه فرهنگی ایلام و لرستان در درّه‌‌ی هُلیلان، واقع در کناره رودخانه‌ی سیمره است که در ارتفاع 930 متری از سطح دریا واقع شده است، در این منطقه حداقل هفت محل شناسایی شده است.

 

[اولدوز]

این محل‌ها نزدیک منطقه ای به نام «پَل باریک» در شمال روستای سرچم و دو محل دیگر، یعنی دو غار به نام «مرآو» (marauw) و مَرروس (mar-ross) که گفته می‌شود آثار به دست آمده از آن متعلق به دوره‌ی زیرین پارینه سنگی (upper upperpalaeolithic) و تاریخ تخمینی آن حدود 200 هزار تا 100 هزار سال پیش است.
از این هفت محل، دو محل پناهگاه سنگی و پنج محل دیگر از نوع محل باز هستند. باستان‌شناسان این دوره را مربوط به فرهنگ آشولین «Acheulean» می‌دانند.

 

[اولدوز]

دشت هلیلان یکی از کهن‌ترین زیستگاههای بشری فلات ایران
در دوره‌های بعد از فرهنگ آشولین نیز در غارها و پناهگاه‌های قدیمی در زاگرس به خصوص حاشیه‌ی جلگه‌ی سیمره چون غار مر تاریک بیستون، غار هومیان کوهدشت، کُنجی خرم‌آباد، غار دَرمَر در هُلیلان و ... شواهدی از یک تداوم فرهنگی طولانی دوران سنگ (پارینه سنگی، میان‌سنگی و نوسنگی) مشاهده گردیده است.
این شواهد نشان می‌دهد که حاشیه شمال شرقی استان ایلام یعنی دشت هُلیلان همچون دیگر مناطق ناحیه سیمره به عنوان یکی از کهن‌ترین زیستگاههای بشری فلات ایران از حدود 40 هزار تا 10 هزار سال پیش تاکنون خرم‌گاه مناسبی برای انسان بوده است.
در بررسی‌های دهه‌ی 50 و 60 میلادی به ویژه سالهای اخیر که توسط باستان‌شناسان ایرانی و خارجی انجام شده است، محوطه‌های بسیاری از استقرار اولیه جوامع انسانی تا دوره‌های متأخر از ارتقای کوهها به ویژه غارهای حاشیه جلگه سیمره تا دشت حاصلخیز هُلیلان مورد شناسایی قرار گرفته است.

 

[اولدوز]

تاریخچه سکونت در زاگرس قبل از مهاجرت آریایی ها
بسیاری از باستان‌شناسان عقیده دارند که ناحیه زاگرس به ویژه زاگرس میانی پیش از مهاجرت آریایی‌ها توسط اقوام بومی مسکونی بوده است. ساکنین این ناحیه به خصوص حاشیه رودخانه سیمره از شمال تا جنوب توانسته‌اند به منظور تأمین نیازهای روزمره‌ی زندگی‌شان، ابداعات بسیاری از خود به یادگار بگذارند و تحولی در ساخت دست‌افزارهای سنگی پدید آورند. این تحولات فن آوری و فرهنگی- اقتصادی سبب شد تا آنها گامهای سریعتری به سوی تولید غذا و یکجانشینی بردارند و برای تأمین غذا و استقرار در یک محل، روستاهای نخستین را تأسیس کنند و با نظام‌های اجتماعی سازمان یافته‌تری حرکت به سوی تمدن را آغاز نمایند.
براساس کاوشهایی که در سال 1352 (هـ.ش) توسط باستان‌شناسان دانمارکی در تپه گوران هُلیلان انجام گرفت، نشان داد که در لایه‌های این تپه مربوط به 6500 سال قبل از میلاد دهکده‌ای نیمه مسکونی با خانه هایی از چوب وجود داشته است.

 

[اولدوز]

این دهکده به تدریج تا سال 5800 قبل از میلاد به صورت آبادی مسکونی با خانه‌های آجری درآمده است. کارهای سفالین و ظروف بدست آمده از تپه گوران برابر دوران جمدت‌ نصر و اوروک بین‌النهرین یعنی اواخر هزاره چهارم یا همان زمان پیدایش خط است.
انسان زاگرسی در این دیار با اهلی کردن حیوانات (بز، گوسفند، اسب) و شیوه‌ی تولید دانه‌های خوراکی، زندگی خود را در مرحله‌ی جدیدی قرار داد و کشاورز و دامدار شد. سپس در میان دشت‌ها و کناره‌ی رودخانه‌ها استقرار یافت و به مرور با دست‌یابی به صنعت سفال‌گری و فلزکاری دنیای خود را تغییر داد و با نام انسان متمدن، بخشی از نخستینه‌های تاریخ بشر را به خود اختصاص داد.

 

[اولدوز]

پیشینه پژوهشی دشت هُلیلان توسط پژوهشگران اروپایی
اولین بار در سال 1313 شمسی در درّه‌‌ی هلیلان مطالعات باستان‌شناسی انجام گرفت. در این سال اریک اشمیت ضمن پروازهای هوایی خود و عکس‌های هوایی که از مناطق مختلف ایران گرفته بود، از درّه‌‌ی هلیلان نیز عکس تهیه نموده است؛ در یک مورد نیز در این درّه‌ فرود آمده و از سطح تپه‌های کزآباد قطعات سفال گردآوری نموده است.
دو سال بعد و در سال 1315شمسی اورل اشتاین در ضمن مسافرت تاریخی خود، درّه‌ هلیلان را نیز درنوردید. ایشان از چند تپه و محوطه تاریخی در درّه‌ هلیلان بازدید نموده و به مدت چند روز در تپه‌های کزآباد مشغول حفاری گردید.