باستان شناسی «گنجینۀ وخش»؛ مجموعه‌ای حیرت‌آور از اشیاء طلایی دوران هخامنشی

[اولدوز]

 

[اولدوز]

گنجینه وخش آثار نفیس زیادی دارد، اما دو ارابۀ کوچک طلایی که یکی از آن‌ها نیمه‌تمام است و چهار اسب آن را می‌رانند، در زمره معروف‌ترین آثار این مجموعه است.

 

[اولدوز]

گنجینه وخش مجموعه‌ای متشکل از ۱۸۰ شیء فلزی گرانبهاست که در کرانه رود وخش در نزدیکی روستای تختِ کُواد در تاجیکستان در بین سال‌های ۱۸۷۶ تا ۱۸۸۰ میلادی کشف شده است و قدمت آن به دوران امپراتوری هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد) می‌رسد. علاوه‌بر ۱۸۰ شیء فلزی، ۲۰۰ سکه نیز در این مجموعه وجود دارد.


به گزارش فرادید؛ خاستگاه اولیه این مجموعه، مکانی که این مجموعه حقیقتاً در آن کشف شده است، کسی که آن را کشف کرده و اینکه یافته اولیه شامل چه چیز‌هایی می‌شده است، برای ما ناشناخته است. این مجموعه به این دلیل وخش نام‌گذاری شده که در نزدیکیِ رودِ وخش و به احتمال خیلی زیاد در تختِ کواد کشف شده که ایستگاه قایق در کرانه شمالی رودخانه است.

 

[اولدوز]

این گنجینه مهم‌ترین گروهِ باقی‌مانده از آن چیزی است که زمانی یکی از عظیم‌ترین محصولاتِ صنعتی هخامنشیان در تولید فلزاتِ گران‌بها محسوب می‌شد. گمان می‌رود که آثار فلزی این گنجینه به قرون ششم تا چهارمِ قبل‌از‌میلاد برمی‌گردند، اما سکه‌ها به گستره زمانی وسیع‌تری تعلق دارند. محتمل‌ترین توضیح برای منشأ این گنجینه تعلق داشتنِ آن به معبدی است که در طولِ زمان محل نگه‌داری هدایای نذری بوده است.

 

[اولدوز]

علتِ پیوند دادنِ این گنجینه با معبد وجودِ ۵۱ پلاک نذریِ پوشیده از ورق طلا و تعدادی مجسمه و تندیس در آن است که شبیه به شخصیت‌هایی درست شده‌اند که معمولاً در اماکنِ مقدس دیده می‌شوند. کیفیتِ پلاک‌ها با هم متفاوت است. تعدادی از پلاک‌های طلای نذری کیفیتِ اجرای ضعیفی دارند و برخی احتمالاً توسطِ خود اهداکنندگان درست شده‌اند، اما برخی دیگر کیفیتِ بالایی دارند و ظاهراً سفارشی درست شده‌اند.

 

[اولدوز]

این گنجینه شامل بازوبند، انگشترِ طلا، ۲ ارابه طلاییِ با اسب و سوار، پلاک‌های اهدایی، سکه، گلدان، مهر، یک ظرفِ عطر به شکلِ ماهی، اشیاء شخصیِ گوناگون (گیره لباس و جواهرات) و غلافِ طلایی شمشیر است که یکی از قدیمی‌ترین قطعات این مجموعه است و روی آن صحنه‌هایی از شکار شیر نقش بسته شده است. در گزارش‌های اولیه اکتشاف مجموعه که به سال ۱۸۷۹ میلادی برمی‌گردد، به اشیاء دیگری نیز اشاره شده است. برای مثال، یک مجسمه ببر طلایی در گزارش‌های اولیه وجود دارد، اما هرگز در این مجموعه طبقه‌بندی نشده و به‌نظر می‌رسد همان آغاز ناپدید شده است. چیز‌های دیگری نیز که در گزارش‌های اولیه نام آن‌ها آورده شده احتمالا توسطِ کاشفان اولیه یا ربوده یا ذوب شده‌اند و گفته می‌شود که برخی از سکه‌ها و اشیاء تاریخی این مجموعه را سربازانِ بریتانیایی که در منطقه حضور داشته‌اند، خریداری کرده‌اند.

 

[اولدوز]

ازآنجایی که در هنر هخامنشی، به‌خصوص در حکاکی‌های روی سنگ‌های پرسپولیس، اشیاء مشابه با گنجینه وخش مشاهده شده و یافته‌های مشابهی نیز در اکتشافاتِ شوش و جا‌های دیگر پیدا شده است، این گنجینه را به دوران هخامنشی نسبت داده‌اند. برای مثال، غلافِ شمشیر، از همه جهت شبیه به شمشیری است که در نقش‌برجسته‌های پرسپولیس وجود دارد. اگرچه مشخص نیست چه کسی و در کجا این آثار را خلق کرده، گمان می‌رود که این آثار متعلق به خاندانِ سلطنتیِ هخامنشیان بوده است.

 

[اولدوز]

گنجینه وخش آثار نفیس زیادی دارد، اما دو ارابه کوچک طلایی که یکی از آن‌ها نیمه‌تمام است و چهار اسب آن را می‌رانند، در زمره معروف‌ترین آثار این مجموعه است. دو شخصیت با لباس‌های منسوب به ماد‌ها در این گنجینه وجود دارد که یکی ارابه‌ران و دیگری مسافر است. ارابه ریل‌هایی در پشتِ باز خود دارد که به مسافران امکان می‌دهد به آن سوار و از آن پیاده شوند و جلوی آن با سیمای بِس، خدایِ کوتاه‌قامتِ مصریان، آرایش شده است. دو دستبند با نقشِ سرِ شیردال (گریفین) در دو انتهای آن که به سبکِ هخامنشیان در قرونِ چهارم تا پنجم قبل‌از‌میلاد ساخته‌شده‌اند نیز از اشیاء گران‌بهای این مجموعه محسوب می‌شوند. ساختنِ این دستبند‌ها بسیار سخت بوده، زیرا ابتدا در موادِ مختلف قالب‌گیری شده‌اند و بعد به چندین روش چکش‌کاری شده و سپس بهم لحیم شده‌اند. تعداد دستبند‌ها بسیار زیاد است و برخی از آن‌ها ساده‌تر هستند و دو انتهای آن‌ها سر حیواناتی مثل بز، گاو، شیر، بز کوهی و مخلوقاتِ شگفت‌انگیز دیگر دیده می‌شود.

 

[اولدوز]

اگرچه همۀ قطعات این مجموعه تقریباً منحصربه‌فرد هستند، اما برخی از آن‌ها واقعا شاهکار محسوب می‌شوند.

 

[اولدوز]

بازوبند‌های شیردال

بازوبند‌های شیردال باوجودی که بخش‌هایی از آن‌ها خراب شده، هنوز هم جذاب هستند. این بازوبند‌ها قبلاً میناکاری‌ شده و سنگ‌های گران‌قیمت و رنگی در آن‌ها کار گذاشته شده؛ اما این سنگ‌ها افتاده و گم شده‌اند. بازوبند‌ها و سایر قطعاتِ گنجینه وخش احتمالاً خاستگاهِ سکایی دارند.