آموزشی آرایه‌ای به نام موازنه

[ARMINA]

آرایه موازنه چیست؟​

 

[ARMINA]

موازنه نوعی از سجع متوازن و متوازی است که تنها به قافیه در شعر یا آخر جمله یا عبارت در نثر مربوط نباشد. موازنه اینگونه است که از اول تا آخر مطلب (نظم یا نثر) کلماتی را اضافه می کنند که هرکدام آنها با قرینه خود دارای وزن یکسان باشند و در حرف حروف قافیه (حروف هم‌وزنِ آخرِ دو کلمه)، متفاوت باشند.

 

[ARMINA]

در صورتی که واژگان در دو مصراع یک بیت یا دوجمله قرینه نثر به گونه باشند که واژگان جمله اول با جمله دوم یا واژگان مصراع اول با واژگان مصراع دوم به ترتیب دارای وزن یکسان باشند، شاعر از آرایه موازنه استفاده کرده است. در برخی از موارد شاعر آرایه موازنه را در دو بیت به کار می برد، به طوریکه واژگان دو بیت باهمدگیر هم وزن هستند.

 

[ARMINA]

به طور مثال می توان گفت:

همۀ واژگان مصراع اول با واژۀ مقابل خود از مصراع دوم، هم وزن است؛ بدین صورت:

(ای، وی)، (درد، یاد)، (تواَم، تواَم)، (درمان، مونس)، (در، در)، (بستر، گوشه)، (ناکامی، تنهایی):


ای درد تواَم درمان در بستر ناکامی

وی یاد تواَم مونس در گوشۀ تنهایی

 

[ARMINA]

موازنه و ترصیع:
تصریع زمانی شکل می گیرد که سجع‌های مقابل یک بیت تماما سجع‌های موازی (واژه‌های هموزن و همقافیه) باشند، به طورمثال می توان به شعر زیر اشاره کرد:

هم حرکاتش متناسب به هم

هم خطواتش متقارب به هم

 

[ARMINA]

درصورتی که انواع سجع ها (متوازی، مطرف، متوازن) به خصوص سجع‌های متوازن در دو مصراع در مقابل هم قرار گیرند، موازنه ایجاد می‌شود:

این لطایف کز لب لعل تو من گفتم که گفت؟

وین تطاول کز سر زلف تو من دیدم که دید؟

 

[ARMINA]

موازنه در شعر:
در بعضی موارد ممکن است دو بیتِ متوالی را قرینه یکدیگر قرار دهند و از «صنعت/ صناعت/ آرایه موازنه» استفاده کنند؛ مانند:

بختِ آیینه ندارم که در او می‌نگری
خاکِ بازار نیرزم که بر او می‌گذری