آموزشی آرایه ادبی اغراق | تفاوت مبالغه، اغراق و غلو در چیست؟

[شاهدخت]

آرایه ادبی اغراق | تفاوت مبالغه، اغراق و غلو در چیست؟

 

[شاهدخت]

گاهی در متن‌های ادبی با عبارت‌ها و جمله‌هایی مواجه می‌شویم که در نظرمان غیر واقعی می‌آیند و می‌دانیم که نمی‌شود آن‌ها را از لحاظ منطقی سنجید، اما قوه‌ی خیالپردازی‌مان را تحریک می‌کنند و بر آهنگ کلام می‌افزایند. چنین عبارت‌هایی را حتمن در انواع شعرها و قطعات ادبی زیاد دیده‌ایم. در این مقاله می‌خواهیم با آرایه ادبی اغراق یا همان مبالغه بیشتر آشنا شویم.

 

[شاهدخت]

اغراق به عنوان یکی از آرایه‌های معنوی شناخته می‌شود که بر پایه‌ی خیال است. آرایه اغراق در گفتگوهای روزمره جریان دارد و گاهی به عنوان کنایه استفاده می‌شود. این آرایه ادبی ابزاری برای تهییج مخاطب و بازآفرینی شکوهمند، دردناک و ترسناک یک موقعیت است. برای مثال وقتی کسی می‌خواهد طبیعت زیبا و بکری را توصیف کند با اغراق می‌گوید: «آن‌جا مثل بهشت بود.»

شاید در اینجا به‌نظرتان شباهتی بین آرایه مبالغه و آرایه ادبی تشبیه وجود داشته باشد. می‌توان چنین گفت که مبالغه نوعی تشبیه بزرگنمایی شده است.

 

[شاهدخت]

تعریف اغراق
در آرایه اغراق یا آرایه مبالغه نویسنده یا شاعر با بزرگنمایی، به یک اتفاق پروبال می‌دهد و آن را برجسته‌تر از واقعیت بازنمایی می‌کند. وقتی در یک متن ویژگی‌ غیرمعمولی به چیزی نسبت داده شود یا اتفاقی به‌صورت اغراق‌آمیزی توصیف شود، از آرایه اغراق استفاده شده است. به‌طور خلاصه اغراق یعنی زیاده‌روی در توصیف پدیده‌ها.

به‌عنوان نمونه، فردوسی بارها از این آرایه برای خلق صحنه‌های حماسی شاهنامه بهره برده است.

به مرگ سیاوش، سیه‌ پوشد آب کند زار نفرین بر افراسیاب

 

[شاهدخت]

کاربرد آرایه ادبی اغراق
این آرایه به متن جنبه‌‌ی خیال‌انگیزی می‌بخشد. هرچه تخیل نویسنده بهتر باشد، می‌تواند با استفاده‌ی به‌جا و به‌اندازه از اغراق، بر تأثیر کلامش بیفزاید. اغراق امکان توصیف پدیده‌های غیرممکن را به نویسنده می‌دهد تا بتواند جهانی بدیع و احساساتی باطراوات خلق کند. البته چگونگی استفاده از این آرایه هم بسیار مهم است چرا که هرچه اغراق‌های ما عینی‌تر و لمس‌پذیرتر باشند، احساسات بیشتری از خواننده را درگیر می‌کند.

 

[شاهدخت]

آیا آرایه اغراق با آرایه مبالغه و غلو متفاوت است؟
اغلب اوقات این سه کلمه به عنوان مترادف بیان می‌شوند و در کتاب‌های درسی دسته‌بندی جدایی برای این سه آرایه وجود ندارد. در حالی که این سه صنعت بر اساس شدت بزرگنمایی از هم مجزا هستند. در ادامه با بررسی چند نمونه از آرایه اغراق این صنعت ادبی را بهتر می‌شناسیم.

نکته: غلو، شدیدترین بزرگ‌نمایی را دارد و پس از آن به ترتیب اغراق و مبالغه در درجه پایین‌تری از بزرگنمایی قرار می‌گیرند.

غلو > اغراق > مبالغه

 

[شاهدخت]

مبالغه: پدیده‌ای که از نظر عقلی رخ می‌دهد ولی معمول نیست و هر روز اتفاق نمی‌افتد.

چند مثال از مبالغه باهم بخوانیم:

آن چنان از مرض هجر تو بگداخت تنم كه مرا هر كه ببيند نشناسد كه منم

امیر اصفهانی

همی بکشتی تا در عدو نماند شجاع همی بدادی تا در ولی نمامد فقیر

امید هست که در عهد جود و انعامش چنان شود که منادی کنند بر سایل

سعدی

زمانه از ورق گل مثال روی تو بست ولی ز شرم تو در غنچه کرد پنهانش

حافظ

 

[شاهدخت]

اغراق: اتفاقی که از لحاظ عقلی امکان‌پذیر است اما تا به حال اتفاق نیفتاده و احتمال وقوعش بسیار پایین است.

مثال‌ها:

خروش آمد از باره‌ی هر دو مرد تو گفتی بدرید دشت نبرد

میان ماه و من تا ماه گردون تفاوت از زمین تا آسمان است

نه آن چنان به تو مشغولم ای بهشتی روی که یاد خویشتنم در ضمیر می‌آید

ز دیدنت نتوانم که دیده بردوزم و گر معاینه بینم که تیر می‌آید

 

[شاهدخت]

غلو: رخ‌ دادن این پدیده با عقل جور در نمی‌آید و احتمال پیش آمدنش محال است.

مثال‌های غلو:

باز آی که در غم تو ما را چشمی و هزار چشمه آب است

آه سعدی گذر کند در کوه نکند در تو تو سنگدل تأثیر

آه سعدی اثر کند در سنگ نکند در تو سنگدل اثرس

سعدی

یارب چه چشمه‌ای است محبت که من از آن یک قطره آب خوردم و دریا گریستم

لاهوری

ز سمّ ستوران در آن پهن دشت زمین شد شش و آسمان گشت هشت

شود کوه آهن چو دریای آب اگر بشنود نام افراسیاب

فردوسی

زین آتش نهفته که در سی*ن*ه‌ی من است خورشید شعله‌ای است که در آسمان گرفت

دیده دریا کنم و صبر به صحرا فکنم واندرین کار دل خویش به دریا فکنم

حافظ

به دنبال محمل چنان زار گریم که از گریه‌ام ناقه در گل نشیند

طبیب اصفهانی

 

[شاهدخت]

نکته: از آنجا که در بعضی مراجع به تفاوت بین مبالغه، اغراق و غلو اشاره نشده است، تمام مثال‌های این مقاله را می‌توان اغراق در نظر گرفت.