آموزشی آرایه ادبی سجع

[شاهدخت]

انواع سجع بر اساس هم‌وزن بودن، تعداد هجا و حرف‌رَوی کلمات در سه گروه زیر دسته‌بندی می‌شود:

متوازی
متوازن
مطرف
در ادامه، تعاریف و چند مثال از انواع سجع را بررسی می‌کنیم.

 

[شاهدخت]

سجع متوازی

برای اینکه یک سجع در دسته‌ی متوازی قرار گیرد باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

واژه‌ها از نظر وزن و تعداد هجاها باید با هم برابر باشند.
کلمات در حرف‌رَوی یعنی حروف پایانی خود مشترک باشند.

 

[شاهدخت]

مثال از سجع متوازی در بیتی از مولانا:

من ز سلام گرم او، آب شدم ز شرم او وز سخنان نرم او آب شوند سنگ‌ها

سه کلمه‌ی گرم، شرم و نرم دارای دو ویژگی سجع متوازی، یعنی وزن یکسان و حروف پایانی مشترک هستند.

 

[شاهدخت]

در میان انواع مختلف سجع، نوع متوازی ارزش موسیقیایی بیشتری دارد.

نکته: اگر دو کلمه از نوع سجع متوازی در جمله پشت سر هم قرار بگیرند، آرایه‌ی ازدواج داریم.

 

[شاهدخت]

مثال از گلستان سعدی:

«بخت بلندت یار بود و چشم بختت بیدار که به صحبت پیری افتادی پخته، پرورده، جهان‌دیده، آرمیده، گرم و سرد چشیده، نیک و بد آزموده.»

 

[شاهدخت]

سجع متوازن

در این نوع سجع، برابری هجاها و حرف‌روی اهمیتی ندارد و کلمات تنها با هم، هم‌وزن هستند.

مثال از کلیله و دمنه:

«آن که از جمال عقل محجوب است، خود به نزدیک اهل بصیرت معذور باشد.»

دو کلمه‌ی محبوب و معذور وزن یکسان و حرف آخر متفاوت دارند.

 

[شاهدخت]

سجع مُطرف

مطرف در لغت به معنی طرف‌داری است. در این نوع سجع تعداد هجاهای کلمات با هم متفاوت است و یکی از دو طرف ارکان سجع، هجای بیشتری دارد. پس در سجع مطرف وزن کلمات اهمیتی ندارد و تنها حرف‌رَوی کلمات با هم یکسان است.

 

[شاهدخت]

مثال از جهانگشای جوینی:

«پادشاهی او راست زیبنده، خدایی او راست درخورنده، بلندی و برتری از درگاه او جوی و بس.»

زیبنده و درخورنده حرف‌رَوی یکسان دارند پس رکن‌های سجع مطرف هستند.

 

[شاهدخت]

فرق بین آرایه سجع و جناس
دو آرایه‌ی سجع و جناس هر دو بر اساس شباهت لفظی بین دو یا چند کلمه رخ می‌دهند. اما این آرایه‌ها دو فرق اساسی با هم دارند.

 

[شاهدخت]

۱ـ زمانی دو کلمه جناس دارند که از نظر ظاهری کاملاً شبیه ولی در معنی متفاوت از هم باشند. همچنین جناس می‌تواند زمانی ایجاد شود که دو کلمه تنها در یک حرف متفاوت باشند. اما در سجع، ظاهر کلمات از هم متفاوت است.