غیرپارسی آشنایی با ادبیات و نویسنده‌های عرب

[شاهدخت]

آشنایی با ادبیات و نویسنده‌های عرب

 

[شاهدخت]

غاده السّمان
«غاده السّمان»، نویسنده و ادیب سوری، در میان مردم ما به شعرهایش شهره است و ایرانیان او را بیشتر یک شاعر می‌دانند. این در حالی است که مردم عرب او را به نویسندگی و روزنامه‌نگاری می‌شناسند. در نوشته‌هایش در هر دو قالب اما یک ویژگی بارز شخصی او، یعنی «زنی آزاده بودن»، به‌خوبی مشهود است. زنی جسور که در جامعه‌ی سنتی عرب با آن ویژگی‌های متعصبانه و مردسالارانه، سر برافراشت و به بیان احساسات زنانه و تفکر شخصی و اجتماعی‌اش پرداخت. «غاده» نگرش ادبی خود را مدیون تربیت خانوادگی و هم‌نشینی پدرش با ادبیات عرب و غرب، تحصیل در رشته ادبیات و سفرهای بسیار به سرتاسر اروپا است.

 

[شاهدخت]

«بیروت ۷۵» نخستین رمان بلند غاده السّمان که می‌توان آن را رمانی اجتماعی-سیاسی نیز دانست، به توصیف اوضاع بیروت در آغاز جنگ داخلی می‌پردازد. غاده قهرمان‌های داستانش را که پنج نفر هستند به‌گونه‌ای انتخاب کرده که گویی هر یک نماینده‌ی جامعه عرب هستند. جامعه‌ای که در طی زمان و با گذر اتفاقات از سر آن، در حال تغییر و دگرگونی است. قهرمانان در پی دست یافتن به فضا و شهر ایده‌آل خود و در آرزوی تحقق رویاهایشان راهی بیروت هستند. شهری که اغواگرانه آنها را به‌سوی خود می‌خواند درحالی‌که سرنوشت دیگری را برای آنها رقم‌زده است. السمان در پس روایتِ روان این داستان تلاش کرده زندگی انسان عرب و تکاپوی او در مواجهه با چالش‌های روزگار مدرن و تلاشش در گذر از آن را به تصویر بکشد.

 

[شاهدخت]

نجیب محفوظ
«نجیب محفوظ» نویسنده و نمایشنامه‌نویس فقید مصری است که در سال ۱۹۸۸ جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کرد. او اولین فرد از دنیای ادب عرب است که موفق به کسب این جایزه شد. مردی تودار که معتقد بود زندگی‌اش در سطر به سطر نوشته‌هایش که در قالب رمان، داستان و فیلم‌نامه می‌گنجند، جاری بوده و هست و شاید همین خصلت سبب شد تا او علی‌رغم درخواست‌های دیگران، شرح‌حالی از خود ننویسد. در حقیقت او هرچه را که می‌خواسته بگوید، در همین متون گنجانده بود. این امتناع دلیل دیگری هم داشت. این‌گونه مرز میان زندگی شخصی و اجتماعی‌اش را همچنان باقدرت حفظ می‌کرد. هرچند نویسنده و ادیب در میان مردم عرب کم نیست، در این میان اما «نجیب محفوظ» توانست خود را چنان نشان دهد که از او به «بالزاک مصر»، «شکسپیر مردم عرب» و «پل میان دوران گذشته و مدرن» یادکرده و «پیشگام داستان‌نویسی معاصر عرب» بدانندش. ردپای فلسفه در بطن نوشته‌های او که در دانشگاه قاهره فلسفه خوانده بود، دیده می‌شود. از دیگر ویژگی‌های آثار او می‌توان به «توجه داشتن به تحولات اجتماعی مصر» اشاره کرد.

 

[شاهدخت]

از میان آثار نجیب محفوظ، سه‌گانه‌ای که درباره‌ی قاهره نوشته‌شده، اثری شناخته‌شده است. رمان‌هایی با عناوین «بین‌القصرین»، «قصرالشوق» و «السوکریه» که در آنها زندگی سه نسل از چند خانواده در قاهره روایت می‌شود. در این اثر نویسنده با هوشمندی تمام، اتفاقات و تغییرات رخ‌داده در مصر و نحوه برخورد و رفتار مردمان این دیار را به تصویر می‌کشد. محفوظ این سه‌گانه را در رده بهترین کارهای خود می‌داند و با توجه به اینکه او پس‌ازاین اثر در رده برترین ادیبان جهان عرب قرار گرفت، می‌توان گفت که این ادعا چندان هم به‌گزاف نبوده است.

 

[شاهدخت]

در «بین‌القصرین» که در فارسی به «از قصر تا قصر» و «گذر قصر» ترجمه‌شده است، زندگی یک خانواده‌‌ی سنتی و نسبتا مرفه مصری روایت می‌شود. همان‌طور که در دیگر آثار «محفوظ» نیز نمایان است در این کتاب نیز رگه‌هایی از تفکر شخصی «محفوظ» نسبت به زندگی و تفکر سنتی، تعامل این نگرش با جامعه و اتفاقات روز دیده می‌شود. او با چیره‌دستی فلسفه‌ی حاکم بر چنین رویکردی را در قالب یک داستان و به گونه‌های مختلف طنز و نقد و در سیری آرام روایت کرده، تصویری واقعی از جامعه‌ای در گذر حوادث و در حال تغییر را ارائه می‌دهد. می‌توان گفت این داستان در کنه خود، به‌گونه‌ای دربردارنده‌ی پیام‌های فلسفی است. این کتاب بازخوردهای خوبی را در پی داشته است. کارشناس ادبی «ایندیپندنت» که به خاطر ترجمه برخی از آثار «محفوظ» به انگلیسی، با او و خط فکری و نگارشی‌اش آشنایی داشته است در وصف این کتاب گفته: «در ادبیات جهانی اثری نظیر گذر قصر به وجود نیامده است همان‌طوری که درباره‌ی بعضی کتاب‌های تولستوی، فلوبر و پروست نیز می‌توان همین نظر را متذکر شد».

 

[شاهدخت]

جبران خلیل جبران
«جبران خلیل جبران» در شمال لبنان و در خانواده‌ای مسیحی به دنیا آمد. کتاب «نامه‌های عاشقانه‌ی یک پیامبر» از او شناخته‌شده، هرچند که آثار دیگری هم به زبان‌های عربی و انگلیسی نگاشته است. «جبران» در نوشته‌هایش ردی از شرق دارد؛ فضایی که در آن زیسته. زندگی در فضایی که اقتضای زیست فرهنگی‌اش اسلام بوده است بر او که پیرو مسیحیت بوده نیز اثر گذاشته و این تاثیر در نوشته‌هایش به‌خوبی مشهود است. «جبران» همواره از چیزهایی حرف می‌زند که آنها را زندگی کرده است. عرفانی که او از آن دم می‌زند نه یک تکرار مکررات و لقلقه‌ی زبان که مفهومی برآمده از جان اوست. زندگی در فقر، مهاجرت به آمریکا، بازگشت به وطن و رهسپار شدن دوباره به غرب پس از زمانی کوتاه، در کنار رنجی که در پی از دست دادن خواهر، برادر و مادرش در فواصل کم، متحمل شد، نوشته‌های او را به‌خوبی جلا داده و آنها را پخته‌تر و عمیق‌تر کرده‌ است.

 

[شاهدخت]

نامه‌های عاشقانه مجموعه نامه‌هایی است که جبران خلیل جبران به معشوقه‌اش « می زیادا» نوشته است. « می زیادا» شاخص‌ترین نویسنده‌ی زن در عرصه ادبیات عربی در اوایل قرن بیستم بود. در این کتاب چند نامه که کی زیادا در پاسخ به نامه‌های جبران نوشته هم آمده است. پیوند عشقی میان این دو نویسنده از پیچیده‌ترین رابطه‌های عشقی بود. رابطه‌ای که متکی بر نامه‌نگاری بود و هیچ‌گاه به وصال نیانجامید. جبران و می همدیگر را از میان کتاب‌ها و کلمه‌هایشان می‌شناختند.

 

[شاهدخت]

‌

هشام مطر
«هشام مطر» نویسنده، شاعر و جستارنویس لیبی تباری است که در نیویورک متولدشده است. رمان‌نویسی و روزنامه‌نگاری از علاقه‌مندی‌های اوست و مقالاتش در نشریات معتبری چون «الشرق الاوسط»، «ایندیپندنت»، «گاردین»، «تایمز» و «نیویورک‌تایمز» به چاپ رسیده‌اند. نکته‌بینی و پختگی نثر از ویژگی‌های شاخص رمان‌های اوست. نخستین رمان او با عنوان «در کشور مردان» نامزد دریافت جایزه «من‌بوکر» شد. این جایزه به بهترین رمان جدید انگلیسی‌زبان اهدا می‌شود. در سال ۲۰۱۷ شرح‌حالی تحت عنوان «بازگشت: پدران، پسران و سرزمین‌های میان آنها» نوشته است. این اثر او توانست در رشته زندگی‌نامه، جایزه معتبر پولیتزر را از آن خود کند. تولد در نیویورک، سپری کردن دوران کودکی در سه شهر طرابلس پایتخت لیبی، قاهره و نیویورک و حضور در لندن و شهروند بریتانیا بودن، از او فردی ساخته که مسئله هویت برایش متفاوت و مهم باشد. این موضوع در نوشته‌های او نیز به چشم می‌خورد.

 

[شاهدخت]

«مطر» در این کتاب برشی از زندگی خودش را به تصویر می‌کشد؛ روایت بازگشتش به وطن و جستجوی پدری که سال‌ها پیش در زندان‌های قذافی ناپدیدشده بود. در پی این جستجو واقعیت‌های دیگری نیز از پرده بیرون افتاده و جوانب بیشتری از حکومت قذافی برای او روشن می‌شود. هشام مطر در لوای بازگویی این ماجرا به اتفاقاتی چون جنگ، بی‌ثباتی، مهاجرت و دوری از وطن پرداخته و با بیانی گیرا خواننده را تا عمق درک احساساتی متناقضی چون محبت و نفرت می‌برد. روایت او چنان باورپذیر ارائه‌شده است که خواننده با آن همزادپنداری خواهد کرد. گویی مطر در پس این ماجرا در پی بازگویی تمامی روایت‌های فراق بوده است. از دیگر ویژگی‌های کتاب می‌توان به این نکته اشاره کرد که نویسنده در خلال روایت داستان خود، تصویری از وضعیت منطقه و اتفاقات جاری در آن نیز ارائه می‌دهد.