آموزشی آشنایی با فن روایی «پیش آگاهی»

[Tara Motlagh]

تکنیک «پیش آگاهی» نیز درک مخاطبین را نسبت به یک اثر ادبی بالا می برد. با این حال، «پیش آگاهی» به شکل کلی با ظرافت بیشتری نسبت به «گذشته نمایی» مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین الزاما سعی ندارد بخشی از داستان را به شکل کامل برای مخاطبین آشکار کند. «پیش آگاهی» در صورت استفاده ی درست، به جای این که وقفه ای در جریان روایی به وجود آورد، به شکلی با ظرافت در تار و پود مسیر طبیعی داستان تنیده می شود.

 

[Tara Motlagh]

«ادیپا» توی هال ایستاد، چشمِ مُرده و سبزمانند لامپ تلویزیون به او خیره شده بود. نام خدا را برد و کوشید تا جایی که ممکن است احساس مستی کند. اما موفق نشد. به اتاق هتلی در «مازاتلان» اندیشید که درش همین لحظه به هم کوبیده شد و این انگار تا ابد ادامه داشت و دویست پرنده ی توی لابیِ طبقه ی پایین را بیدار کرد؛ طلوع خورشید روی شیب کتابخانه ی دانشگاه «کورنل» را هیچکس که روی آن در حال قدم زدن باشد ندیده بود، چون شیب رو به غرب داشت؛ آوای خشک و پریشانی از موومانِ چهارم کنسرتوِ «بارتوک» برای ارکستر؛ نیم تنه ای سفیدکاری شده از «جی گَولد» که «پیرس» بالای تختخوابش روی قفسه ای چنان باریک گذاشته بود که «ادیپا» همیشه ترس توی دلش پرپر می زد که نکند روزی بیفتد رویشان. توی خواب و رویا از خود می پرسید: مرگ «پیرس» این گونه است، تنها تندیسِ توی خانه لهش می کند؟ این فکر فقط او را به خنده انداخت، بلند و درمانده: به خودش یا اتاق که می دانست، گفت: «تو خیلی مریضی، ادیپا.»—از کتاب «اعلان قرعه 49» اثر «تامس پینچن»

 

[Tara Motlagh]

چگونگی استفاده از «پیش آگاهی»

به شکل کلی، «پیش آگاهی» به عنوان یک فن روایی، در نقشِ ابزاری برای متمرکز کردن توجه مخاطبین یا ایجاد انتظار در آن ها نسبت به فرا رسیدن یک آشکارسازی در روایت یا پیچ و خمی در پیرنگ ظاهر می شود. این کار در تجربه ی مخاطبین تأثیرگذار است چون عواطف و توقعات مخاطبین را نسبت به رویدادی مشخص، به سطحی متفاوت از قبل می رساند. نویسندگان معمولا دو گونه از «پیش آگاهی» را در آثارشان به کار می گیرند:

 

[Tara Motlagh]

«پیش آگاهی مستقیم»: این گونه از «پیش آگاهی» توسط نویسندگانی مورد استفاده قرار می گیرد که می خواهند به شکلی بی واسطه و سرراست، به رویدادهایی مشخص اشاره کنند. گاهی اوقات آشکار کردن اتفاقات در آینده به شکل مستقیم، در نهایت به نفع داستان است چرا که به مخاطبین اجازه می دهد جدای از چگونگی رویدادهای پیرنگ، بر سایر جنبه های روایی تمرکز داشته باشند.

 

[Tara Motlagh]

«پیش آگاهی غیرمستقیم»: نویسندگانی که قصد دارند با ظرافتی بیشتر به یک رویداد در آینده اشاره داشته باشند، این گونه از فن روایی «پیش آگاهی» را به کار می گیرند. هنگام استفاده از این گونه مهم است که در اغلب اوقات، این «پیش آگاهی ها» تا قبل از وقوع رویداد اصلی، به راحتی برای مخاطبین آشکار و قابل تشخیص نباشند. از این رو مخاطبین ممکن است اهمیت یا معنای مفاهیم منتقل شده از طریق این گونه از «پیش آگاهی» را تا قبل از به وقوع پیوستن رویدادها درک نکنند.

 

[Tara Motlagh]

متأسفانه اما وقتی «پیش آگاهی» به صورت نامناسب و بدون مهارت مورد استفاده قرار می گیرد، ممکن است باعث ناامیدی یا سردرگمی مخاطبین شود، که در نهایت به تأثیرگذاری پیرنگ، شخصیت پردازی، مضامین و کیفیت هنری اثر لطمه وارد می کند. به همین خاطر نویسندگان سعی می کنند با دقت و خلاقیت هنری از این فن روایی بهره ببرند، و آن را بیش اندازه گیج کننده، آشکار یا نامحسوس خلق نکنند.

 

[Tara Motlagh]

«فکر کردم: خب، به هر حال دستش به جواهرات من نمی رسد، چون، می دانید، آن ها را توی یک جوراب گذاشته بودم و زیر بالشم پنهان کرده بودم که البته، چندان هم راحت نیست؛ چاله چوله دارد؛ منظورم را که می فهمید. به هر حال مهم نیست. کجا بودم؟» «آنجا که متوجه شدید، مادام، که یک مرد در کوپه ی شماست.» «بله، خب، فقط با چشم های بسته دراز کشیده بودم و فکر می کردم چه کار باید بکنم، و فکر می کردم: خب، فقط خدا را شکر که دخترم نمی داند به چه مصیبتی گرفتار شده ام. و بعد خودم را جمع و جور کردم و با دستم گشتم و زنگ را برای مأمور قطار به صدا درآوردم. فشار دادم و فشار دادم اما هیچ اتفاقی نیفتاد، و اینطور بگویم که فکر کردم قلبم دارد می ایستد. با خود گفتم: وای! شاید هر کسی را که در قطار بوده، کشته اند. به هر حال قطار ایستاده بود و سکوت بدی بر فضا حاکم شده بود. اما همان طور به فشار دادن زنگ ادامه دادم و... آه! چه نفس راحتی کشیدم وقتی صدای قدم هایی را شنیدم که دوان دوان در راهرو نزدیک می شد و بعد درِ کوپه ام را زد. جیغ زدم: بیا داخل. و همزمان چراغ ها را هم روشن کردم. و، باور می کنید، هیچکس در کوپه ام نبود.—از کتاب «قتل در قطار سریع السیر شرق» اثر «آگاتا کریستی»

 

[Tara Motlagh]

نمونه ای از «پیش آگاهی» در ادبیات

همانطور که گفته شد، «پیش آگاهی» تکنیکی ارزشمند است که این فرصت را برای مخاطبین فراهم می کند تا میان مضامین (تم ها)، شخصیت ها، نمادها، و عناصر دیگر ارتباط برقرار کنند—هم درون یک اثر ادبی و هم میان کل آثار در ادبیات. در این بخش، شیوه ی استفاده از «پیش آگاهی» را توسط «ویلیام شکسپیر» در کتاب «مکبث» به شکل کوتاه بررسی می کنیم.

 

[Tara Motlagh]

شستم خبر می دهد،
شرارتی به این سو می آید.

در این نمایشنامه ی ارزشمند از «شکسپیر»، ساحره ای هنگام نزدیک شدن «مکبث» به او، این کلمات را بیان می کند. گفته ی او، نشانگر احساسی شهودی از هراس و بدیمنی است، که به واسطه ی حسی فیزیکی در انگشت شست ساحره نمادپردازی شده است.

 

[Tara Motlagh]

این، نوعی «پیش آگاهی» برای مخاطبین است، هم در مورد رویدادهایی که در داستان رقم خواهد خورد و هم درباره ی سرشت حقیقی «مکبث» به عنوان کسی که ممکن است برای حفظ قدرت خود به عنوان پادشاه، دست به هر شرارتی بزند.