جامعه ایرانی اداب و رسوم مردم گیلان

[~Fateme.h~]

نحوه اجراي گيشه بري در مناطق مختلف : در گيلان در مناطق مختلف مراسم گيشه بري با شيوه هاي خاصي انجام مي گيرد. در شرق گيلان, نهالي را كه از خانه پدر عروس كنده اند، همراهش مي كنند و اين نهال را عروس و داماد، با هم در خانه داماد مي كارند. در بعضي از روستاهاي غرب و شرق گبلان، مادر عروس پاي خروسي را كه از مادر داماد گرفته، با رشته هاي رنگين ابريشمين به پاي مرغ مي بندد و آن مرغوخروس را با عروس همراه مي كنند, تا در خانه داماد بند از پاي آن بر گيرند و در لانه اي كه آماده كرده اند،جايشان دهند.در خيلي از نقاط گيلان نان وآرد را در سفره اي ، به كمر عروس مي بندند تا با خود خير و بركت به همراه داشته باشدو به اين ترتيب عروس عازم خانه بخت مي شود، اما قبل از آنكه پا رااز خانه بيرون بگذارد, در هر منطقه بنا به رسم , برادر يا دايي عروس جلوي در را مي گيرد تا چيزي از عروس بگيرد ، و به آنچه دريفت كرده ؛ درسري(در ماسال) ودائيانه(در نومندان و شرق گيلان) مي گويند .اگر راه خانه داماد نزديك باشد. عروس را پياده مي برند و اگر راه دور باشد، مركبش اسبي مزين و آراسته خواهد بود كه البته بايد نر و اخته نكرده باشد. در مناطق شرق گيلان( روستاهاي كوهستاني ديلمان )، عروس از هر جوي آب روان كه بگذرد ،بخشي از مهريه خود را به حضرت فاطمه الزهرا‹س› مي بخشد و جمع اين بخششها را ازمهريه او كم مي كنند. در نيمه راه ،داماد با دو تن ساقدوس و سلدوش به پيشواز عروس مي آيد و يك نارنج ، پرتقال و سيب يا يك تكه قند به طرف عروس پرتاب مي كند كه مفهوم بركت خواهي و طلب نيك بختي درآن نهفته است. مراسم داماد قاپان.

 

[~Fateme.h~]

آیین محرم در گیلان​

آداب و رسوم گیلانی برای ماه محرم قدمتی دیرینه دارد. مردم گیلان از سال های دور با آیین ها و رسوم مختلف به استقبال مراسم ماه محرم می روند. در بسیاری از شهرهای گیلان هنوز آیین های قدیمی محرم حفظ شده اند و با شور فراوانی برگزار می شوند. آیین های سنتی ماه محرم در گیلان به شکل متفاوتی نسبت به شهرهای دیگر اجرا می شود. ماه محرم در استان گیلان همانند سایر همه شهرهای شیعه نشین دنیا ماه عزاداری و سیاه پوشی است. در این ماه مردم گیلان لباس های سیاه و تیره به تن می کنند و با مراسم و آیین های مختلف نوحه خوانی و علم گردانی برای امام حسین سوگواری می کنند.

 

[~Fateme.h~]

کلیه امام زاده ها، مساجد و اماکن مقدس نقاط تمرکز عزاداری در گیلان هستند. مرثیه خوانی در این مکان ها معمولاً طبق برنامه ای مشخص به زبان فارسی و گیلکی اجرا می شود. مراسم سی*ن*ه زنی، راه اندازی دسته و زنجیرزنی نیز از آیین های مشترکی هستند که در گیلان نیز همانند دیگر شهرها در ماه محرم اجرا می شود.

 

[~Fateme.h~]

علم بندی​

یکی از جالب ترین آیین و سنت های عزاداری در استان گیلان آیین «علم بندی» است. درست از یک روز مانده به شروع ماه محرم تا روز ۷ محرم در بسیاری از شهرها و روستاهای گیلان آیین علم بندی برگزار می شود. مراسم علم بندی به این شکل است که هر ک.س نذری دارد، یک پارچه سبز به علم می بندند و شمعی روی آن روشن می کند تا در طول ماه محرم به حاجت خود برسد. در طول این مراسم معمولاً از مردم با نذری های مختلف پذیرایی می شود و در مساجد و حسینیه ها دسته های سی*ن*ه زنی، نوحه خوانی و عزاداری اجرا می شود. مراسم علم بندی معمولاً در شهر ماسوله و آستانه اشرفیه به طور جدی تری برگزار می شود و مردم زیادی از دیگر شهرها برای تماشای این مراسم و همچنین اجرای آن راهی ماسوله و آستانه می شوند. جالب است بدانید که مردم ماسوله به مراسم علم بندی، «طوق بندی» می گویند.

 

[~Fateme.h~]

علم واچینی​

«علم واچینی» در روز عاشورا یا سومین روز شهادت امام حسین اجرا می شود و زمان آن در برخی شهرهای گیلان متفاوت است. در این روز افرادی که در مراسم علم بندی شرکت کرده اند، دوباره دور هم جمع می شوند. افرادی که در این فاصله حاجت روا شده اند و به خواسته خود رسیدند، بین مردم نذری پخش می کنند و گوسفند قربانی می کنند.

سپس در مراسمی پارچه های بسته شده به دور علم باز می شود و علم را در یک پارچه می پیچند و درون خمره ای در مسجد قرار می دهند. روی علم باید کاملاً پوشانده شود تا کسی به آن دست نزند و تا سال بعد دوباره در مراسم علم بندی از آن علم استفاده می شود.

 

[~Fateme.h~]

نوروز خوانی در گیلان​

نوروز خوانی از مراسم آخر هر سال در گیلان است. نوروز خوانی که هم اکنون نیز کم و بیش رواج دارد، در گیلان نماد ورود بهار و خیر و برکت است. برای این کار گروهی نوروزخوان در کوچه و خیابان به راه می افتند و اشعاری می خوانند. از معروف ترین این اشعار می توان به “دوازه امام” و “عروس گوله” اشاره داشت. اغلب نوروز خوانان نخست دوازده امام را می خوانند و وقتی به قسمت ترجیع بند می رسند، آن را دو نفری تکرار می کنند و بعد نوروز و نوسال می خوانند. این شعر چنین آغاز می شود:

همی خوانم امام اولین را شه کشور امیرالمومنین را

وصی و جانشین یعنی علی را

به یاسین والف لام و به فیروز دهید مژده که آمد عید نوروز

امام دومین هم دسته گل شفاعت می کند او بر سر پل

حسن بابش سوار است او به دلدل

به یاسین و الف لام و به فیروز دهید مژده که آمد عید نوروز

این شعر در مدح دوازده امام ادامه می یابد.

 

[~Fateme.h~]

عروس گوله
نمایش “عروس گوله” نیز از دیگر مراسم قبل از حلول سال نو به شمار می رفت. این نمایش همراه با آواز ریتمیک دارای مفاهیم اخلاقی و آیینی خاصی بود. بازیگران این نمایش معمولاً سه نفر بودند و به نقش غول، پیربابو و نازخانم ظاهر می شدند. نقش نازخانم را بیشتر مواقع پسر جوانی که لباس زنانه پوشیده بود اجرا می کرد. پیر بابو یا کوسه نقش پیرمردی بود که باغول بر سر تصاحب نازخانم به بحث و جدل می پرداخت. غول هم خود را با کلاهی از کلوش (ساقه برنج)، زنگوله های و چماق به هیبتی عجیب می آراست. این گروه به منازل مختلف رفته، به ایفای نقش خود می پرداختند و در ازای تهنیت گویی خویش و آرزوی سالی پربرکت و پر یمن برای صاحبخانه، از او هدایایی دریافت می کردند.

 

[~Fateme.h~]

گل گل چهارشنبه​

از دیگر مراسم کهن ایرانیان که در گیلان هم با بعضی تغییرات جزیی به آن می پردازند، “چهارشنبه سوری” است که در غروب آخرین سه شنبه سال و در شب چهارشنبه انجام می شود. به این منظور خار، بوته، گون و کاه جمع آوری می شد و با درست کردن پشته هایی که معمولاً رو به سمت قبله می نهادند و سپس آتش زدن آنها، از روی آتش می پریدند و هنگام پریدن با خوشحالی می خواندند:
گل گل چهارشنبه به حق پنج شنبدولته
زردی بشه، سرخی بایه نکبت بشه، بایه

 

[~Fateme.h~]

یعنی: ای شعله آتش چهارشنبه، به حق پنج شنبه، زردی و ضعف و بیماری رخت بر بندد و نوبت سرخی و نشاط وخرمی فرا رسد. دوره نکبت و ناکامی به سر آید و دولت و اقبال روی نماید.

این سنت که از روزگار زرتشت و حتی جلوتر بر جای مانده، در دوران اسلامی با اعتقادات مردم در هم آمیخته و رنگ و بویی دینی گرفته است. دود کردن اسپند هم از این رسوم است که سعی می شد از سادات خریداری شود و به هنگام دود کردن آن زمزمه می کردند:

عاطتیل کن، باطیل کن تی مرده ماره بیرون کن

اسفند دوکن چاووس بایه مردمار به هوش بایه

 

[~Fateme.h~]

یعنی: عاطل و باطلش کن و چشم زخم را از وجودها دور ساز. مادر شوهرت را بیرون کن. اسپند دود کن تا چاووش بیاید. تا مادر شوهرت به هوش بیاید.

علاوه بر این به نیت این که دختران به زودی به خانه شوی بروند، دختران دم بخت را چند ساعتی از خانه بیرون و خانه تکانی می کردند. شکستن کاسه و کوزه و ظروف کهنه به علامت دور ساختن نفرت و رفع قضا و بلا از دیگر آداب این روز به شمار می رفت. مراسم چهارشنبه سوری در نواحی مختلف گیلان با تفاوتی اندک اما شبیه به هم اجرا می شد و گاه شلیک تیر و ترکاندن ترقه نیز در برنامه جای داشت. گاه نیز به نیت برکت، یکی از اهالی با تبر به سمت درختی که بار نمی داد می رفت اما با ضمانت دیگران برای بار آوردن درخت در سال بعد، شخص تبر به دست از قصد خود منصرف می شد.