بزرگان تاریخ اردشیر سوم (هخامنشی)

[اولدوز]

منبع: ویکی پدیا
اردشیر سوم (به پارسی باستان: 𐎠𐎼𐎫𐎧𐏁𐏂) پسر اردشیر دوم از شهبانو استاتیرا، یازدهمین شاهنشاه هخامنشی از ۳۵۸ تا ۳۳۸ پیش از میلاد و بنیانگذار دودمان سی و یکم مصر بود.

 

[اولدوز]

نام اصلی وی «اُخس» بود و به احتمال زیاد این نام شکل یونانی شده‌ای از نام پارسی «وهوک» یا «وهوکه» می‌باشد. او برادرانی بزرگتر از خود به نام‌های: داریوش، آریاسپ و آرشام داشت، دو برادر اولی مانند خود او زاده اردشیر دوم و شهبانو استاتیرا بودند، اما برادر سوم یعنی آرشام از همسر غیررسمی اردشیر دوم متولد شده بود، با این‌حال وی بسیار مورد توجه و علاقه پدر بود.

رقابت بر سر تاج و تخت از همان اوایل میان اُخس و داریوش بالا گرفت، در ابتدا اردشیر دوم داریوش را به عنوان ولیعهد خود برگزید، اما پس از مدتی به علت توطئه‌ای که توسط داریوش و برخی درباریان بر ضد شاه انجام شد، داریوش اعدام شد و ولیعهدی به آریاسپ رسید، اما او نیز پس از مدتی از ترس سرنوشتی مشابه با برادر بزرگترش، خودکشی کرد. در این‌حال با اینکه اُخس فرزند رسمی اردشیر و استاتیرا بود، شاه آرشام را به عنوان ولیعهد خود انتخاب نمود. اما او نیز با توطئه اُخس و عده‌ای از درباریان به قتل رسید. بدین ترتیب اُخس تنها وارث بر حق تاج و تخت هخامنشی شد. اردشیر دوم پس از مدتی درگذشت و اُخس در سال ۳۵۸ پ. م با نام سلطنتی اردشیر سوم تاجگذاری کرد. اردشیر سوم در همان اوایل سلطنت خود، عده زیادی از خویشاوندان خود را اعدام کرد تا مبادا در آینده دست به توطئه‌ای علیه وی بزنند.

 

[اولدوز]

اردشیر سوم در زمانی شاهنشاه ایران هخامنشی شد، که بسیاری از ایالات امپراتوری به علت ضعف حکومت مرکزی که در دوران سلطنت داریوش دوم و اردشیر دوم ایجاد شده بود، شورش کرده و رؤیای استقلال در ذهن داشتند. اردشیر سوم در ابتدا شورش کادوسیان را که در زمان پدرش اردشیر دوم نیز شوریده بودند و او نتوانسته بود آنها را کاملاً مطیع کند با موفقیت سرکوب کرد. سپس شورش آرتاباز، ساتراپ فریگیه هلسپونت را با تهدید و خط و نشان کشیدن برای حامیان وی خاموش ساخت و او و خانواده‌اش را به مقدونیه تبعید نمود و شخصاً راهی صیدا و قبرس شد تا آنان را نیز فرمانبردار کند، این عملیات هم با موفقیت انجام شد و بعد از ماجرای صیدا، سایر شهرهای فنیقیه و قبرس نیز سر تسلیم فرود آوردند. سپس اردشیر سوم به مصر لشکر کشید تا باری دیگر و پس از گذشت چندین سال، مصر را ضمیمه شاهنشاهی هخامنشی کند. او در پلوزیوم، فرعون نکتانبو دوم را شکست داد و پس از آن، در ۳۴۲ پ. م بر تمامی مصر دست یافت. در بین نیروهای مزدور یونانی که در سپاه اردشیر بودند، سردار کاردانی بنام منتور حضور داشت که هم در سرکوب شورش صیدا و هم در فتح مصر کمک‌های شایانی به اردشیر کرده و محبوب او واقع شده بود، اردشیر او را والی تمام ایالات یونانی آسیای صغیر کرد. منتور سردار بسیار کاردان و قدرتمندی بود و توانست در مدت کمی سایر دشمنان شاه را در آسیای صغیر از پای درآورده و آرامش کاملی را در سراسر مناطق تحت کنترل خود برقرار کند.

 

[اولدوز]

پس از فتح مصر، دیگر شورش گسترده‌ای علیه حکومت مرکزی رخ نداد و سراسر امپراتوری به‌طور کامل فرمانبردار و تحت کنترل شاه بزرگ اداره می‌شد. اردشیر سوم در سال ۳۳۸ پیش از میلاد با دسیسه وزیر خود، باگواس خواجه مسموم شد و به قتل رسید. سپس باگواس فرزند او به نام ارشک را با نام سلطنتی اردشیر چهارم بر تخت نشاند.

 

[اولدوز]

نام اصلی او «اُخس»[الف] بود و تصور می‌شود که شکل یونانی شده «وهوک» بوده باشد، اما وی پس از نشستن بر تخت سلطنت خود را «اردشیر» نامید، چناچه در کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های تخت جمشید «ارتَ خْشثَر» نامیده شده، از نویسندگان یونانی دیودور سیسیلی و آریان او را «آرتاکسرک‌سس» و برخی دیگر وی را «آرتاسس‌سس» نامیده‌اند. ابوریحان بیرونی نیز در آثارالباقیه از این پادشاه به نام‌های «اردشیر ثالث» و «اخس» یاد کرده‌است

 

[اولدوز]

اُخس فرزند رسمی اردشیر دوم و ملکه استاتیرا بود.[۳] مطابق روایات موجود، اردشیر دوم تعداد زیادی همسر و فرزند داشت، به طوری که ژوستن تعداد فرزندان اردشیر را یکصد و پانزده تن گزارش کرده و همچنین بیان داشته‌است که بیشتر این فرزندان در زمان حیات پدر مرده بودند. بدین ترتیب تنها نام چهار پسر از او در تاریخ باقی مانده‌است: سه پسر از همسر رسمی خود استاتیرا به نام‌های داریوش، آریاسپ، اُخس و یک پسر دیگر به نام آرشام از همسر غیررسمی خود که شاه محبت فوق‌العاده‌ای نیز نسبت به او داشت

 

[اولدوز]

اردشیر دوم مطابق نوشته‌های پلوتارک چنانچه به کهولت سن رسید، آگاه شد که رقابتی بین داریوش و اُخس برای رسیدن به تاج و تخت وجود دارد، این رقابت چنانچه معلوم است درباریان را به دو جناح تقسیم کرده بود. گروهی مطابق آداب عقیده داشتند که پس از فوت شاه پسر بزرگتر او یعنی داریوش باید بر تخت بنشیند، همانگونه که پس از درگذشت داریوش دوم نیز با وجود مخالفت‌های پروشات و کوروش جوان، پسر ارشدش با نام اردشیر دوم جانشین او شد. اما گروهی دیگر از درباریان نیز به سختی از جانشینی اُخس حمایت می‌کردند و او را لایق تخت شاهی می‌دانستند. شاه با نظر به اینکه مبادا پس از فوت او واقعه‌ای مانند درگیری‌های خودش و کوروش پیش آید، تصمیم گرفت داریوش را ولیعهد خود کند و حتی بر خلاف آداب و رسوم این اجازه را به او داد که تاج شاهانه بر سر بگذارد و به عبارتی او را شاه قطعی آینده دانست

 

[اولدوز]

در این حال تیروز که یک سردار پارسی و ساتراپ ارمنستان غربی بود، پیوسته به داریوش می‌گفت: «تاج بر سر داشتن چه فایده دارد درحالی که شخص اقتداری نداشته و صاحب اختیار نباشد، اُخس همواره در پی کسب اعتبار در میان درباریان و بزرگان است درحالی که شما با ذکر چند کلمه از سوی شاه و گذاشتن یک تاج بر سر تصور می‌کنید ولایت عهدی برای شما تضمین شده و بی‌گمان شاه بزرگ بعدی خواهید بود.» بالاخره داریوش تحت تأثیر سخنان تیروز قرار گرفت و از سوی دیگر سلطنت طولانی و مداوم پدر سخت او را نگران و خشمگین کرد، بنابراین تصمیم بر ترتیب دادن کنکاشی گرفت که عده‌ای از درباریان حامی او نیز در آن داخل بودند. قرار بر این شد که آنها شبانه داخل اتاق خواب شاه شده و او را به قتل برسانند.[۶]

در این حال یک خواجه از این کنکاش بر ضد شاه آگاه شده و او را از این قضیه آگاه ساخت. اردشیر دید که نه می‌تواند این موضوع را نادیده گیرد، چرا که جانش در خطر بود و نه صحیح است بی‌درنگ این گزارش را باور کند. توطئه گزارش شده از این قرار بود که توطئه‌گران شبانه به خوابگاه شاه درآیند و او را بکشند، پس اردشیر دستور داد تا پشت تخت دری باز کنند و روی آن را با پرده‌ای بپوشانند، در ساعت معهود توطئه‌گران به خوابگاه شاه درآمدند، اردشیر آن‌ها را شناسایی کرد و از در بیرون رفته گارد حفاظت را به یاری طلبید، پس از آن با رسیدن محافظان، داریوش و همراهانش بازداشت شدند. به فرمان شاه، دادگاهی از قضات انجمن شاهی تشکیل گردید و دادستان‌هایی برگزیده شدند، اردشیر دستور داد تا منشی‌های دادگاه رأی قضات را بنویسند و نزد او آورند. همگی به اعدام شاهزاده کنکاشگر رأی دادند، در نتیجه داریوش کشته شد.

 

[اولدوز]

اُخس پس از کشته شدن داریوش امیدوار شد که به مقصود خود خواهد رسید، به خصوص که حالا اکثر درباریان نیز با او همراه شده بودند. ولی هنوز هم دو مانع بزرگ در پیش داشت: نخست آریاسپ که پس از داریوش از همه به تخت سلطنت نزدیکتر بود و علاوه بر این مردم نیز وی را از روی خوش خویی و نرمی رفتار بسیار دوست می‌داشتند و مانع دوم آرشام بود که شاه بسیار وی را دوست می‌داشت اگرچه از همسری غیررسمی زاده شده بود.

اُخس مصمم شد که هردو مانع را از پیش بردارد. بدین ترتیب، در ابتدا به وسیلهٔ درباریان، به آریاسپ چنین القاء کرد که پدر نسبت به او هم بدبین شده و آهنگ آن دارد که او را هم مانند داریوش اعدام کند، در نتیجه آریاسپ برای اینکه خود را از عذاب و شکنجه برهاند، پیش دستی کرده و خودکشی کرد. مرگ او مایهٔ تأثر فوق‌العادهٔ اردشیر شد. سپس شاه تمام محبت خود را متوجه آرشام داشت، اُخس نیز چون دید که او آخرین مانع است، افرادی را مأمور به قتل او کرد و بدین ترتیب آرشام نیز کشته شد

 

[اولدوز]

اردشیر دوم پس از ۴۵ سال سلطنت، در سال ۳۵۸ پیش از میلاد درگذشت و اُخس با نام «اردشیر سوم» بر تخت سلطنت نشست و تاج شاهی بر سر نهاد
هنگامی که اردشیر به پادشاهی رسید مغ‌ها پیشگویی کردند که در دوران سلطنت وی محصولات فراوان می‌شود و از سوی دیگر تعداد زیادی از افراد با بیرحمی تمام اعدام خواهند شد. در مورد فراوانی محصول چیزی نمی‌دانیم، اما در مورد پیشگویی اعدام‌ها این اتفاق افتاد. قبل از هر چیز شاه جدید اکثر خویشاوندان نزدیک خود را اعدام کرد تا مبادا در آینده دست به توطئه‌ای علیه وی بزنند.