آموزشی اصول و قواعد شعر نویسی

[شاهدخت]

قافیه شعر فارسی
واژه های قافیه: واژه‌هایی که حرف یا حروف قافیه در آخر آنها مشترک باشه میشن واژه قافیه.
حروف قافیه:حروف مشترک در واژه قافیه رو حروف قافیه می گن.
مثلا:
به جهان خرم از آنم که جهان خرَم از اوست
عاشقم بر همه عالم که همه عالَم از اوست
واژه های قافیه:خرَم و عالَم
حروف قافیه: ‌َم

 

[شاهدخت]

حروف الحاقی:
بعضی حروف به واژه های قافیه الحاق میشن که جز حروف قافیه محسوب میشن و رعایتشون الزامیه مثلا ان در: ( بهاران _ جویباران)

 

[شاهدخت]

قافیه تابع دو قاعده است که عبارتند از :

1- قاعده ی اول : گاهی اوقات تننها حرف مشترک در هجای قافیه مصوت ( ا – و ) می توانند حرف اصلی قافیه باشند.
مثال:
گر به چشم دل جانا جلوه های ما بینی در حریم اهل دل جلوه ی خدا بینی
واژه های قافیه: ( ما - خدا )
واژه ی ردیف: ( بینی - بینی )
حرف اصلی : مصوت بلند( ا ) قاعده (1) قافیه

زلفت هزار دل به یکی تار مو ببست راه هزار چاره گر از چار سو ببست
واژه ی ردیف : ببست- ببست
واژه های قافیه : ( مو – سو )
حرف اصلی: مصوت بلند ( و) قاعده ی (1) قافیه

 

[شاهدخت]

2- قاعده ی 2 : زمانی است که در پایان واژه های قافیه ( هجای قافیه ) صامت قرار بگیرد . در این قاعده ترتیب حروف آن در هجای قافیه به دو صورت است :
* ( مصوت + صامت ) مثال :
بشنو از نی چون حکایت می کند از جداییها شکایت می کند

واژه های قافیه : ( حکایت - شکایت )
هجای قافیه : ( یَت ) ( ی ( صامت ) + َ مصوت + ت صامت)

پس نتیجه می گیریم ( َ ت ) حروف اصلی هستند و از(مصوت+ صامت ) تشکیل شده است.



* ( مصوت + صامت = صامت ) مثال :

زبان بریده به کنجی نشسته صُمٌ بُکم به از کسی که نباشد زبانش اندر حکم



واژه های قافیه : ( بکم - حکم )
هجای قافیه : ( بکم – حکم )
ب ( صامت ) + ُ ( مصوت ) + ک ( صامت ) + م ( صامت ) و در کلمه ی دوم ح ( صامت ) + ُ ( مصوت ) + ک ( صامت ) + م ( صامت ) پس نتیجه می گیریم ( ُ ک م ) حروف اصلی هستند و از ( مصوت + صامت + صامت ) تشکیل شده است.

 

[شاهدخت]

نکته: شیوه ی تشخیص حرف یا حروف اصلی قافیه:
برای تشخیص حروف اصلی قافیه بعد از مشخص کردن هجای قافیه هجا را به صورت واج های تشکیل دهنده ی آن می نویسیم سپس از آخر هجای قافیه به سمت اول هجا می آییم هر کجا به مصوت رسیدیم حرف یا حروف اصلی قافیه تمام می شود.
مثال:
شیخ گفتا شوخ پنهان کردن است
پیش چشم خلق ناآوردن است

واژه های ردیف ( است و است )
واژه های قافیه : ( کردن – نا آوردن )
حرف الحاقی : ( ن )
هجای قافیه : ( کَرد - وَرد )
حروف اصلی : ( َ ر د ) قاعده ی 2

 

[شاهدخت]

قافیه ی حاجب :
واژگانی هستند که پیش از قافیه عیناً تکرار می شوند درست مثل ردیف است اما با این تفاوت که ردیف بعد از قافیه قرار می گیرد ولی حاجب پیش از قافیه قرار می گیرد .
مثال :
هر چند رسد هر نفس از یار غمی
باید نشود رنجه دل از یار دمی


واژه های قافیه : ( غمی – دمی )
قافیه ی حاجب : دو واژه ی ( یار - یار )

پسندیده ترین نوع حاجب آن است که میان دو قافیه در آید مانند :

ای شاه زمین بر آسمان داری تخت
سست است عدو تا تو کمان داری سخت

واژه ای ( آسمان و کمان ) و ( بخت و سخت ) واژه های حاجب ( داری - داری ) میان آن ها آمده است .

 

[شاهدخت]

قافیه ی درونی :

قافیه ای است که واژه های قافیه در درون یک مصراع قرار گیرند و فقط در پایان نیم مصراع ها نمی آیند .

مثال :
یار مرا ، غار مرا ، عشق جگر خوار مرا یار تویی ، غار تویی ، خواجه نگه دار مرا

 

[شاهدخت]

قافیه‌ی میانی :

در قافیه ی میانی حتماً باید مصراع به دو نیم تقسیم شود و قافیه باید در پایان نیم مصراع قرار گیرد.
مثال :
در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن من به چشم خویشتن دیدم که جانم می رود

قافیه ی میانی : ( بدن - خویشتن )

 

[شاهدخت]

ذوقافیتین :

اگر مصراع های بیتی دارای دو قافیه ی پشت سرهم در پایان مصرا ع ها باشد به آن ذوقافیتین مگویند . در این صورت اولی قافیه ی غیر اصلی و قافیه ای که در آخر مصراع می آید قافیه ی اصلی است . مثال :



ای قصَه ی بهشت ز کویت حکایتی شرح جمال حور ز رویت روایتی

قافیه1 قافیه 2 قافیه 1 قافیه 2

واژه های قافیه اول: ( کویت – رویت ) واژه های قافیه ی دوم حکایتی – روایتی ) قافیه اصلی حکایتی – روایتی )

 

[شاهدخت]

قافیه ی در شعر نو :

عقیده ی شاعران نوپرداز بر آن است که قافیه برای شعر واجب است . نیما می گوید شعر بی قافیه همچون حباب توخالی و یا آدم بی استخوان است . اما تفاوت شعر نو با شعر سنتی در این است که در شعر نو قافیه بیشتر ذوقی و سلیقه ای است اما در شعر سنتی اجباری است . قافیه در شعر نو مربوط به آخر مصراع ها نیست و هر کجا شاعر با توجه به مطلب خویش احساس نیاز به آن کرد از آن استفاده می کند و هر مطلب الزاماً قافیه دار نیست .

زمان عدم نیاز به قافیه در شعر نو ، زمانی است که شعر حاوی مطالب و موضوعات پراکنده و وزن های پراکنده است و یا این که جنبه ی امری و دعایی داشته باشد .
قافیه شعر فارسی تابع دو قاعده است. این دو قاعده کلی استثناهایی دارند که آنها را می توان در هفت مورد طبقه بندی کرد: