آموزشی اصول و معیار های ترجمه

[NIRI]

ترجمه یکی از ارکان اصلی هر زبان در جای خود یکی از اساسیترین عوامل فرهنگ و تمدن هر جامعه به شمار میرود. ترجمه از مهمترین وسایل ارتباط، انتقال و القاء افکار و سازنده ملتها به یکدیگر است و اکنون که علم در تمام زمینهها به سرعت در حال گسترش و پیشرفت است و دستیابی به تازههای علمی در جایجای جهان صورت میپذیرد، تنها راه بهرهمندی از این تازهها، ترجمه و برگردان این یافتههای جدید به زبان هر ملت است. از این رو ترجمه لازمه بهبود زندگی اجتماعی، اقتصادی و صنعتی کشورها بوده و از جمله راههای بهرهگیری از تجارب آنها در زمینههای مختلف علم و ادب و صنعت و هنر است.

نکته قابل توجه در ترجمه این است که مترجم باید علت، هدف، مخاطب ترجمه، مسایل، ضرورتها و ارجحیتها را مدنظر داشته باشد تا با اولویتبندی هر کدام از آنها و در نظر گرفتن توانایی و دانش خود اقدام به کار نماید.

 

[NIRI]

در حوزههای علمیه که مهمترین منابع درسی و کمک درسی در زمینه علوم دینی، به زبان غیر فارسی و غالباً عربی است، اهمیت کار ترجمه با وضوح بیشتری به چشم میخورد و ضرورت ترجمه این متون را برای انتقال مفاهیم و تازههای علمی جدید در این مراکز دو چندان مینماید. از آنجا که برخی از طلاب تمایل دارند برای پایان نامه خود متونی را برای ترجمه برگزینند، ضروری است که با شیوههای ترجمه و برگردان زبان آشنا بوده و در ضمن الگویی برای مراحل مختلف انتخاب متن و ترجمه آن مطابق با معیارهای حوزه علمیه خواهران در دست داشته باشند. از این رو شایسته است شاخصههایی تعیین شود تا متون دینی در قالب شناخته شدهای ترجمه شوند. چرا که دانستن زبان تنها برای ترجمه کافی نیست و مترجم باید با اصطلاحات یک دانش آشنا باشد(کاری که هنوز در هیچ کجا به طور جدی انجام نشده است)

 

[NIRI]

ارائه تعریف دقیق و فنی از ترجمه کار سادهای نیست. تعاریف متعددی از ترجمه انجام شده که غالباً کلی و نظری است. در کتب متعدد نویسندگان با ارائه تعاریف مختلف از مترجمان گوناگون، سعی کردهاند تعریفی جامع و فراگیر از ترجمه ارائه دهند که بعضی از آنها عبارتند از:

- فرآیند جایگزینی عناصر متنی زبان مبدأ (زبانی که از آن ترجمه میشود) به وسیله عناصر متنی زبان مقصد(زبانی که به آن ترجمه میشود) که طی آن مترجم باید سعی کند با این عمل جایگزینسازی خود زمینهای را فراهم بیاورد که در آن نویسنده اصلی و خواننده متن ترجمه با هم به تعامل و تأثیر متقابل بپردازند.

- برگردان یک واژه، مطلب، متن، مفهوم و یا اندیشه از زبانی به شکل زبان دیگر، به نحوی که حداکثر رسالت و حفاظت محتوای آن موضوع رعایت شود و در عین حال برای خوانندهای که به زبان او برگردانده شده، به بهترین شکل ممکن قابل درک، فهم و بهرهبرداری باشد.

 

[NIRI]

ترجمه آزاد: این ترجمه، ترجمهای است که اطلاعاتی اضافه بر آنچه در متن مبدأ آمده به آن افزوده شده است و مترجم پیام متن مبدأ را صرفنظر از آرایش ردیفی زبان مبدأ به صورت آزاد در چهارچوب زبان مقصد ترجمه میکند.این نوع از ترجمه برای انتقال علوم و آموزش همگانی میتواند مناسب باشد ویا برای متونی که ترجمه آن غیر ممکن باشد؛ چرا که آسانترین راه برای انتقال دانش به جویندگان آن، آسانسازی علم و حذف اصطلاحات پیچیده و نوشتن با قلمي روان و نثری گویا است که این امر جز از طریق ترجمه آزاد صورت نمیگیرد. در این ترجمه معنا لزوماً همان چیزی نیست که در زبان مبدأ وجود دارد، بلکه مفهوم و محتوای کلی آن همراه با توضیحاتی دیگر به زبان مقصد ترجمه میشود. از اینرو کاری متقن و مورد اعتماد برای فعالیتهای علمی بهشمار نمیرود و برای گسترش دانش عمومی میان عموم مردم کارآیی دارد و مورد پذیرش بسیاری از اهداف نیست.

 

[NIRI]

سطح ترجمه:

سطح هر ترجمه بر اساس نیازسنجی مخاطبان آن تعیین میشود. خواننده هر ترجمه دارای اطلاعات، تجربه، تمایل، ذوق، توانایی و انتظاراتی است. سن معینی دارد و به قشر اجتماعی خاصی تعلق دارد و این عوامل مقتضیاتی است که باید لحاظ شود و موقعیت هر ترجمه بسته به آنهاست.

همانطور که نویسنده خوب هنگام نوشتن، مخاطبان خود را در نظر دارد، یک مترجم نیز علاوه بر آنکه باید مخاطبان متن مبدأ را در نظر بگیرد، مخاطبان مقصد را نیز باید مدنظر قرار دهد و به این نکته توجه داشته باشد که حتی اگر یک پیام را برای گروههای مختلف با یک فرهنگ مینویسد باید آن را برای افراد مختلف به گونههای متفاوت بنویسد. از همین رو اطلاع از گروهی که نویسنده اصلی برایشان نوشته و گروهی که ترجمه برایشان انجام میشود دارای اهمیت است و آنچه سطح ترجمه را متفاوت میسازد میزان اطلاعات عمومی و سطح تحصیلات مخاطبان است.

از سوی دیگر نباید فراموش کرد که مترجم نیز باید در زمینه متنی که میخواهد ترجمه کند اطلاعات و دانش کافی داشته باشد تا بتواند از عهده ترجمه دقیق آن متن برآید.

اینکه ترجمه انجام شده مناسب برای چه مقطع تحصیلی بوده و به عنوان کتاب درسی یا کمک درسی استفاده میشود و اینکه مخاطبان خاص داشته باشد یا قابل استفاده برای عموم باشد، با توجه به سطح ترجمه تعیین میشود که البته این عامل یکی از عوامل تعیین موارد بالاست و عواملی دیگر همچون موضوع متن ترجمه شده نیز در این امر دخیل است.