معاصر انقلاب مشروطه

[حنا نویس]

بلشویک‌های قفقاز نیز یک سازمان ویژه سوسیال دموکرات برای تبلیغ میان کارگران ایرانی و آذربایجانی ایجاد کرده بودند و قفقاز عملا برای کارگران ایرانی یک مدرسه انقلابی به شمار می‌رفت. کارگران ایرانی که از قفقاز به میهن خویش بازمی‌گشتند مملو از پندار‌های انقلابی علیه سلطنت، فئودال‌ها و همچنین امپریالیسم انگلیس و روس بودند.
از طرف دیگر نفوذ ایده‌های غربی بین شهرنشینان، بازرگانان و نخبگان مذهبی یک طبقه واحد مرفه ایجاد کرد که به تعبیر آبراهامیان بعد‌ها به دلیل نزدیکی اش به بازار و روحانیون طبقه متوسط سنتی نامیده شد. بدین سان همانطور که احمد اشرف در کتاب موانع طبقاتی رشد سرمایه داری در ایران نشان می‌دهد، پیوند سرنوشت ساز میان بازار و مسجد شکل گرفت و در آرایش نیرو‌های سیاسی موثر واقع شد.​

 

[حنا نویس]

چهره‌های مشهور انقلاب مشروطه​

​

مطرح شدن این مفاهیم و رواج واژه‌های نو مطالبات نو ایجاد می‌کردند و ابزار تحلیلی مناسبی برای روشنفکران ایجاد می‌کرد. نخستین روشنفکران مهم و تاثیرگذار مشروطه میرزا ملکم خان، آخوندزاده و طالبوف بودند. روح تلاش و مبارزه روشنفکران دوره مشروطه را در نوشته‌های آخوندزاده می‌توان دید که او را بخاطر نمایش نامه‌هایش «مولیر شرق» می‌نامیدند. او در یکی از نوشته‌هایش به ملت ایران می‌نویسد: «ای ایرانیان! اگر می‌توانستید منافع آزادی و حقوق بشر را دریابید شما هرگز بردگی و فروتنی را نمی‌پذیرفتید؛ شما به آموختن دانش‌ها می‌پرداختید و انجمن‌های سری بنا می‌کردید و با یکدیگر متحد می‌شدید که خود را از استبداد مستبدین رها سازید.»
این طنین آزادی خواهی و خواست استقلال ایرانیان را می‌توان در نوشته‌های میرزا ملکم خان دید. ملکم خان روزنامه قانون را در لندن و به زبان فارسی منتشر می‌کرد و با صراحت مفاهیم تازه آزادی، عدالت، قانون و پارلمان را مطرح می‌کرد.​

 

[حنا نویس]

طالبوف نیز که از از مردم تبریز بود و در جوانی برای کسب علم به قفقاز رفته بود دست به تالیفات بسیار روشنگری زد که از میان آن‌ها کتب «احمد» و «مسالک المحسنین» تاثیر گذار‌تر از مابقی بودند.
طالبوف در کتاب احمد که در غالب گفتگو با پسر فرضی خود نگاشته شده، به بیان ساده و همه فهم علوم جدید می‌پردازد از پیشرفت اروپاییان و پسرفت ایرانیان می‌گوید. علم‌گرایی طالبوف باعث شد تعدادی از روحانیون نیز او را تکفیر کنند؛ طالبوف همزمان بر علیه استبداد و خرافات می‌جنگید.​

 

[حنا نویس]

مستشارالدوله دیگر اندیشمند تاثیر گذار مشروطیت بود که رساله‌ای تاثر گذار به نام «یک کلمه» نوشت و در آن آرمان ملت خود را در یک کلمه خلاصه کرد؛ قانون. ناصرالدین شاه دستور حبس و شکنجه مستشارالدوله را داد و مشهور است که در زندان با همان کتاب یک کلمه آن قدر بر سرش کوفتند که چشمانش آب آورد.
در این میان سفرنامه شخصی به نام محمد علی سیاح، معروف به حاج سیاح، که مرد ترقی خواه و مخالف استبداد شاهی بود در بیداری و آگاهی ایرانیان نقش مهمی ایفا کرد.
خود سلطنت قاجار نیز لزوم ایجاد اصلاحات را به روشنی می‌دید و مظفرالدین شاه می‌کوشید بهانه‌ها را از مخالفین بگیرد. به همین دلیل امین السلطان را از مقام صدراعظمی برکنار کرد و امین الدوله را بجای او نشاند. امین الدوله با تشویق مظفرالدین شاه سعی در ایجاد اصلاحات داشت و، اما اصلاحات جزئی مشروطه خواهان و خلق خروشیده را خرسند نمی‌کرد. آن‌ها خواستار تغییرات رادیکال و اساسی بودند.​