آموزشی انواع "را" در فارسی

[شهرزاد قصه گو]

دستورنویسان همواره معانی و کاربردهای متفاوتی برای انواع را در فارسی بیان کرده‌اند.

اغلب دستورنویسان زبان فارسی حرف «را» را حرف نشانه در نظر گرفته‌اند. برخی نیز آن را نقش‌نما پنداشته‌اند. عده دیگری این حرف را حرف اضافه دانسته‌اند. برخی دیگر نیز چنین گفته‌اند که با توجه به نقشی که «را» در جمله می‌تواند ایفا کند، می‌توان آن را حرف مفعولی در نظر گرفت.

 

[شهرزاد قصه گو]

اگر کتاب‌های شعر و نثر فارسی را از آغاز تا کنون واکاوی کنیم، خواهیم دید که «را» در جایگاه حروف اضافه متنوعی از جمله از، به، با، بر، تا، در، درباره، در برابر، نزد و... آمده است. البته، مهم‌ترین کاربرد «را» که همه با آن آشناییم و بسیار آن را به کار می‌بریم، «را»ی مفعولی است.

 

[شهرزاد قصه گو]

رای مفعولی
رای مفعولی، همان‌گونه که از نامش پیداست، بعد از نقش دستوری مفعول می‌آید و از حروف نشانه است. برای مثال، وقتی می‌گوییم «احمد کتابم را آورد»، در اینجا «را» رای مفعولی است.

 

[شهرزاد قصه گو]

اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را
به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را

در این بیت شاعر می‌گوید آن ترک شیرازی دل ما را به دست آورد که دل ما مفعول است. همچنین، در ادامه این بیت، سمرقند و بخارا مفعول هستند که را بعد از آن‌ها آمده است.

 

[شهرزاد قصه گو]

رای متممی یکی از انواع را در فارسی است که در اصل معنای متممی دارد.

برای مثال، در بیت زیر از حافظ، «آن غزال رعنا را» معادل «به آن غزال زیبا» است.

صبا به لطف بگو آن غزال رعنا را
که سر به کوه و بیابان تو داده‌ای ما را

 

[شهرزاد قصه گو]

بیت زیر که باز هم رای متممی دارد و در واقع، منظور از «خدا را»، به خدا، برای خدا یا به‌خاطر خدا است:

دل می‌رود ز دستم، صاحبدلان خدا را
دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا

این نوع را در واقع در جایگاه حرف اضافه آمده است و به آن رای حرف اضافه نیز می‌گویند.

 

[شهرزاد قصه گو]

رای فک اضافه شاید ظاهر سختی داشته باشد، اما درک آن آسان است. رای فک اضافه در ترکیب‌های اضافی (یعنی مضاف و مضاف‌الیه) می‌آید. با یک مثال ساده این موضوع را شرح می‌دهیم.

 

[شهرزاد قصه گو]

همان‌طور که می‌دانیم، ترکیب «باغِ احمد» یک ترکیب اضافی است که چنین ساختاری دارد:

باغ + کسره اضافه (ـــَــ) + احمد

وقتی رای فک اضافه داشته باشیم، ساختار بالا این‌گونه خواهد شد:

احمد + را + باغ

بنابراین، می‌بینیم که مضاف‌الیه به ابتدا جابه‌جا می‌شود و مضاف به انتها جابه‌جا خواهد شد.

 

[شهرزاد قصه گو]

نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم، این است که گاهی ممکن است بین مضاف‌الیه و مضاف در فک اضافه فاصله ایجاد شود.

برای مثال، در بیت زیر از عطار، با کمی دقت می‌بینیم که منظور از مصراع اول «گفت اگر جام جمِ تو شکست» است.

گفت اگر جام جم شکست تو را
ديگرى به از آنت بفرستم