تاریخ ایران تاریخ شهر نیشابور

[baran.kh]

بسم الله الرحمن الرحیم

 

[baran.kh]

تاریخ نیشابور از نیشابور[پاورقی ۱] نشأت می‌گیرد که یکی از مراکز دانش و زادگاه بسیاری از دانشمندان، شعرا، صوفیان و دیگر بزرگان ایرانی در طول تاریخ بوده و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و فرهنگ ایران مطرح شده است.[۱] این شهر در سال ۶۴۳ میلادی در زمان خلافت عمر بن خطاب، فتح شد.[۲] همچنین نیشابور، پایتخت طاهریان پس از دورهٔ امویان و در دوره‌ای نیز پایتخت سلجوقیان بوده است.

 

[baran.kh]

این منطقه به دلیل آب و هوای خوب و شرایط مناسب زندگی، از دیرباز مهاجرپذیر بوده است. برخی از مهم‌ترین جنبش‌های ضد خلافت اموی و عباسی، در این دیار شکل می‌گرفت. این امر، از اولین سال‌های سلطه اعراب گزارش شده است به طوری که چندین بار حاکمان خلافت اموی و عباسی در نیشابور، با قیام مردم بیرون رانده شدند تا آنجا که در زمان خلیفه سوم یعنی عثمان، نیشابور دوباره به دست اعراب فتح شد و در زمان خلافت علی بن ابی‌طالب هم به دلیل اعتراض مردم حاکم تازه‌ای به نیشابور فرستاده شد.

 

[baran.kh]

دورهٔ سیصد ساله‌ای که از اوایل قرن سوم تا اوایل قرن ششم هجری قمری شروع می‌شود، بخشی از پر فراز و نشیب‌ترین دوران‌های تاریخ نیشابور است.

در زمان حکومت طاهریان، نیشابور به عنوان پایتخت برگزیده شد و اگرچه در دوره‌های قدرت‌گیری حکومت‌های گوناگون دیگر به جز آغاز دوره سلجوقی، این شهر پایتخت نبود اما شهری مهم خصوصاً از نظر علمی، هنری و تجاری بوده و شاهد اختلافات متعدد سیاسی و در دوره سامانیان، نیشابور شاهد اوج و شکوه هنری بوده است.

 

[baran.kh]

آشنایی مردمان ترک با امور اداری به کمک دیوان سالاران نیشابوری ممکن شد و محمود غزنوی، حاکم غزنوی تا پیش از فرمانروایی، مدتی به عنوان سپهسالار سامانیان در پایتخت اداری خراسان بزرگ، یعنی نیشابور سکونت داشت

 

[baran.kh]

حکومت سلجوقیان، در نیشابور تأسیس شد و طغرل سلجوقی، اولین سکه‌های سلجوقی را در همین شهر ضرب نموده، از تجربهٔ دیوان‌سالاران نیشابوری، در شروع حکومت خود بهره گرفت. بنا به نظر مورّخان، دورهٔ خوارزمشاهیان، آغاز دوره سقوط و ویرانی نیشابور بوده است. مورّخان می‌گویند که ساختار نیشابور قبل از حملهٔ مغولان به دلیل اختلافات سیاسی، مناقشات مذهبی و مردمی از درون فاسد شده بود و حملهٔ مغول، تنها ضربهٔ آخر را بر این شهر وارد کرده و پس از آن، این شهر هرگز نتوانست مانند گذشته‌اش دیده شود.

 

[baran.kh]

معمولاً آنچه به عنوان علم در دوران شکوفایی علمی نیشابور از آن یاد می‌شود، بیشتر به علوم نقلی، مذهبی و علوم پایه شامل حدیث، فقه، تفسیر، ریاضیات و نجوم اشاره دارد.[۳] به عنوان مثال، عمر خیام در ریاضیات، هندسه و نجوم سرآمد روزگار خود بوده است

 

[baran.kh]

نیشابور، در جایگاه یکی از شهرهای تاریخی خراسان در حوزه تمدنی ایران با نام‌های رئونت و ابرشهر در تاریخ ایران باستان حضور داشته و سرانجام به عنوان یکی از کانون‌های تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قلمروی گستردهٔ ایرانشهر ساسانی، نقش‌آفرینی نموده است. پایتخت موقت کشور در دورهٔ یزدگرد دوم؛ فعالیت ضرابخانه؛ میزبانی از آتشکدهٔ کشاورزان ایران معروف به بُرزین‌مِهر به خواست یا فعالیت شخصیت‌هایی همچون برزویه، مانی و مزدک؛ و استقرار سکوبای مسیحیان نسطوری در این ناحیه، یکی از برجسته‌ترین نمودهای حیات تاریخی و فرهنگی ناحیهٔ نیشابور (ابرشهر) در این دوران است

 

[baran.kh]

سرآغاز و پیدایش نیشابور، همچون بسیاری از شهرهای تاریخی و دیرپای جهان، در هاله‌ای از اسطوره و افسانه در پیچیده[۷] و در نگاهی کلی به منابع، سیمای نیشابور به عنوان یک بوم و شهر اساطیری و در اندازهٔ یکی از مراکز مهم این دوران توصیف می‌شود

 

[baran.kh]

آغاز آفرینش
ویرایش
کهن‌ترین نام جغرافیایی ناحیهٔ نیشابور رَئِوَنْت می‌باشد که در اَوِستا -کهن‌ترین نبشتار ایرانی- از آن یاد شده است.[۹] رئونت در دفتر یشت‌های کتاب اوستا، نام کوهی است که آتشکدهٔ نامدار آذر بُرزین‌مِهر بر آن جای داشته است.[۱۰][۱۱][۱۲] بر پایهٔ روایت ایرانی، آغاز آفرینش در نسک بندهش از کوه ریوند (در ناحیهٔ نیشابور خراسان) در شمار ۲۲۴۴ کوهی نام برده شده که از البرز فراز رستند.[۱۳][۱۴] همچنین در جایی دیگر از همین نسک (کتاب)، در جریان ماجرای نبرد اهریمن با آب، به پیدایی دریاچه‌ای به نام سووَر (سوبر یا سوگر) اشاره شده که در ابرشهر بوم (=ناحیهٔ نیشابور) بر سر کوه توس جای دارد.[۱۵][۱۶] و چنان‌که در گزارش رویدادهای دوران‌های بعد آمده است آذربرزین‌مهر در نزدیکی دریاچهٔ سوور و بر روی کوه ریوند قرار داشته است.[۱۷] و ابوعبدالله حاکم، انوش، پسر شیث، نوهٔ آدم را نخستین شخصیتی معرفی نموده که کهندژ نیشابور را بر سنگی بزرگ، سفید، مدوّر (دایره‌شکل) و املس (نرم و هموار) بنا گذاشت. چنان‌که مردمان آن روزگار، این بنا را دژ سنگی (قلعهٔ حجریه) می‌خواندند