آموزشی ترجمه‌ی صحیح

[NIRI]

در ترجمۀ نخست از زمان حال ساده استفاده شده، حال آنکه در ترجمۀ دوم از زمان حال استمراری استفاده شده است. زمان حال ساده نشان می دهد که دوست من همیشه ساکن شیراز است، اما زمان حال استمراری بیانگر آنست که وی به طور موقت در شیراز به سر می برد ( مثلا برای تعطیلات یا گذراندن یک دورۀ آموزشی یا انجام یک مأموریت اداری). و یا در ترجمۀ سه جملۀ انگلیسی

(You must go)، (You have to go)، (You should go) و (You are supposed to go) در فارسی می گوئیم: (تو باید بروی). ولی آیا مفهوم دقیق آنها و تفاوت بین پیام اصلی آنها را می دانیم؟ گرامر انگلیسی به ما می گوید که (must) اجباری را می رساند که از طرف گوینده به مخاطب تحمیل می گردد. (have to) اجباری را می رساند که خارج از اختیار و ارادۀ گوینده یا شنونده است. (should) صلاح بودن، بهتر بودن، قابل توصیه بودن عملی را از جانب گوینده بیان می کند و (are supposed to) وظیفه و تکلیف از پیش تعیین شده و قرار قبلی را می رساند.

 

[NIRI]

همینطور صحت و اعتبار ترجمۀ جملاتی که با مصدر ساده یا مصدر کامل درست شده اند منوط به شناخت مترجم از نقش دستوری آنهاست. مثلا دو جملۀ زیر را به فارسی برگردانی و سپس با هم مقایسه کنید:

• The scientist is said to live in a small village across the river.l
• The scientist is said to have lived in a small village across the river.l

 

[NIRI]

در جملۀ اول از مصدر سادۀ (to live) و در جملۀ دوم از مصدر کامل (to have lived) استفاده شده است. مصدرها جزو فعلواره ها (verbals) هستند و فعلواره ها مثل افعال صرف شده نیستند که شخص و زمان مشخصی داشته باشند. با این حال، تفاوت بین حال و گذشته و بین یک عمل تمام شده و ناتمام را نشان می دهند. از اینرو، جملۀ اول یعنی: (می گویند که این دانشمند در دهکده ای در آن سوی رودخانه زندگی می کند) و جملۀ دوم یعنی: (می گویند این دانشمند در دهکده ای در آن سوی رودخانه زندگی می کرد – و حالا دیگر از آنجا رفته یا فوت کرده است).

 

[NIRI]

اکنون ببینید آیا گرامرهای لازم برای ترجمۀ چند جملۀ فارسی زیر به انگلیسی را به خاطر دارید: (ایکاش الکترونیک نخوانده بودم)، (ایکاش پول بیشتری داشت)، (اگر تصادفاً پدرم را پیدا کردید به او بگوئید به کمکش احتیاج دارم)، (لازم نبود امروز به کلاس بیائید و خوشحالم که نیامدید چون امروز تعطیل است)، (لازم نبود امروز به کلاس بیائید چون امروز تعطیل است و من متأسفم که وقتتان را هدر دادید)، (کلی گرفتاری در پیش است)، (دو ساعت است که منتظریم)

 

[NIRI]

• گام هفتم:

در تجزیه و تحلیل متن مبدأ، ضمن بررسی نوع واژگان و ساختارهای انتخاب شده توسط نویسندۀ اصلی و ضمن بررسی معانی آنها، لازم است که مترجم به سبک (style) مورد استفاده در متن مبدأ نیز که عامل مهم دیگری در تعیین شیوۀ بیان او در زبان مقصد است ، توجه نماید.

منظور از سبک، شیوۀ بیان رسمی، غیر رسمی، ادبی، کوچه بازاری، لفظ قلم یا کتابی، محاوره ای، علمی، فنی، خشک، طنزآمیز، کنایه آمیز و غیره است که خاص یک فرد یا خاص یک قشر و طبقۀ اجتماعی است: مانند سبک نویسندگانی چون آل احمد، جمالزاده، صادق هدایت، چخوف، بالزاک، دیکنز و غیره در نوشتن، سبک خوانندگانی مثل بدیع زاده، محمد نوری، بنان، خانم قانم و غیره در آواز و سبک حرف زدن بازاریها، دانشجویان، پائین- شهریها، بالا- شهریها، داش مشدیها، دیپلماتها و غیره در محیطهای خاص خودشان.

 

[NIRI]

لذا در جائی که متن مبدأ با سبک عامیانه ای نوشته شده، مترجم نباید در ترجمه از سبک علمی و رسمی و یا خیلی ادبی استفاده کند و بالعکس. مثلا در مصاحبه ای نیمه رسمی که در آن یک گزارشگر با یک کارگر بیکار صحبت می کند، شاید سؤالی مثل: (How did you become unemployed?) را اینطور ترجمه کنیم: (چطور شد که انداختندت بیرون؟)

بدیهی است که این جمله لحن بیش از حدعامیانه و حتی توهین آمیزی دارد و بهتر است آن را عوض کنیم و فرضاً بنویسیم: (چرا بیکار شدید؟) یا (چطور شد که شغلتان را از دست دادید؟) یا برعکس، در ترجمۀ جمله ای مانند: (I am writing a report on unemployment)، اگر نوشته باشیم: (اینجانب هم اکنون گزارشی پیرامون مسألۀ بیکاری به رشتۀ تحریر در می آورم)، جملۀ مان بیش از حد رسمی و به طور غیرضروری ادبی است و لذا مناسب نیست. به جای این جمله، کافی است بنویسیم: (بنده دارم گزارشی دربارۀ بیکاری می نویسم)