آموزشی تشبیه چیست

[Mahi.otred]

آرایه تشبیه آن است که چیزی را به چیزی در صفتی مانند کنند. امر اول را «مُشَبَه»، امر دوم را «مشبهٌ بِه»، صفت مشترک بین آنها را «وَجه شَبَه» و کلمه ای را که دلالت بر معنی تشبیه داشته باشد، «ادات تشبیه» می گویند.

در واقع، تشبیه، وصف کردن چیزی است به چیزهای مشابه و نزدیک بدان، از یک جهت یا جهات مختلف.

***

 

[Mahi.otred]

ارکان آرایه تشبیه​

ارکان آرایه تشبیه چهار چیز است: مشبه، مشبهُ به، وجه شبه و ادات تشبیه.

مُشَبَه:​

مشبه، چیزی یا کسی است که به چیزی یا کسی دیگر، مانند شود و آن را طرف اول تشبیه گویند.

مُشَبَهٌ بِه:​

آن چیز یا کسی که مشبه را به آن مانند کنند، «مشبهٌ بِه» نامند و آن را طرف دوم تشبیه گویند.

 

[Mahi.otred]

مشبهٌ بِه باید در داشتن وَجه شَبه و آن صفتی که موجب تشبیه شده است، شناخته تر و معروفتر از مشبه باشد و هرچه این امر در تشبیه بیشتر رعایت شود، تشبیه زیبایی و گیرایی بیشتری خواهد داشت.

 

[Mahi.otred]

تشبیه را با توجه به این که ادات تشبیه یا وجه شبه در آن ذکر شده یا ذکر نشده باشد، و این که هر دو یا یکی از طرفین تشبیه، حسی باشند یا عقلی یا وَهمی و خیالی باشد و یا دو طرف تشبیه یک چیز باشد یا دو یا چند چیز باشد، به انواعی تقسیم می شود که بسیاری از این دسته بندی ها چندان لازم و بایسته نیست.

 

[Mahi.otred]

وَجه شَبَه:​

آن ویژگی یا صفتی است که بین «مشبه» و «مشبهُ به» مشترک است. به عبارت دیگر، وجه شبه، همان ویژگی یا ویژگی های مشترک میان مشبه و مشبهٌ به است و منظور گویندۀ تشبیه این است که مشبه با داشتن این ویژگی، مانند مشبهٌ بِه است.

 

[Mahi.otred]

«مشبه» و «مشبهُ به» را طرفین تشبیه می گویند و باید در تشبیه وجود داشته باشند، اما دو رکن دیگر، یعنی «وَجه شَبَه» و «اَدات تشبیه» ممکن است در تشبیه بیان نشود.

وجه شبه یا در کلام مذکور است، در این صورت، تشبیه را «مُفَصَّل» گویند و یا غیر مذکور است که در این صورت، تشبیه را «مُجمَل» گویند.

تشبیهی که وجه شبه در آن یاد نشده باشد و ضمناً، ذهن مستقیماً متوجه آن شود، بی گمان، رساتر و پُرتاثیرتر است.

 

[Mahi.otred]

اَدات تشبیه:​

اَدات تشبیه در زبان فارسی، حروف و قیود و پسوندها و کلمات خاصی هستند که از آنها معنی مشابهت حاصل شود.

تشبیه به اعتبار اَدات، بر دو قسم است: مُؤَکَّد و مُرسَل.

تشبیه موکد آن است که ادات تشبیه در آن حذف شده باشد. تشبیه مرسل آن است که ادات تشبیه در آن ذکر شود.

اَدات تشبیه در زبان فارسی بسیار است. بعضی از آنها عبارتند از: چون، چو، همچون، همچو، مانندِ، همانندِ، به سانِ، مثلِ، مثالِ، به صورتِ، به کردارِ، چنان، مانا، بهمَثَل، پنداری، گویی، گفتی و… .

 

[Mahi.otred]

مثال:


فلک چو چشمۀ آب و مَه نو اندر وی به سان ماهی زرین میان چشمۀ آب (عَمعَق بخارایی)

لاله بر شاخ زمرد، به مَثَل قدحی از شَبَه و مرجان است (اَنوری)

جهان بصورت دریای قیر گشته درست گرفته موجش بالای آسمان چو غمام (عَمعَق بخارایی)

و آن آمدن ابر گسسته نگر از دور مانا ز کلنگان پراکنده قطاریست (فرخی)

 

[Mahi.otred]

ممکن است که به جای ادات تشبیه، فعلی مفیدِ معنی تشبیه آورند. مثل «مانَد» در این رباعی از ازرقی:

پیچیدن افعی به کمندت مانَد آتش به سنان دیو بندت مانَد

اندیشه به رفتن سمندت مانَد خورشید به همت بلندت مانَد

در این رباعی، فعل «مانَد» به معنی «می مانَد» و «مانند است» می باشد.

 

[Mahi.otred]

آسا:

آسا از پسوندهای لیاقت و شباهت، به معنی مثل و مانند است و در کلماتی نظیر: بهشت آسا، مهرآسا، شاه آسا، مرد آسا، مه آسا، شیر آسا، دیو آسا و امثال آن به کار رفته است.