آموزشی تشبیه چیست

[Mahi.otred]

مثال برای آرایه تشبیه ​

در عبارت زیر مثال تشبیه آورده ایم که دو تشیبه به کار رفته است. «رخسار» از نظر روشن و تابان بودن، به «روز» مانند شده و «زلف» از نظر درهم و بیپایان بودن و همچنین سیاه بودن، به «شب» مانند شده است.

«رخساری چون روز ظفر، تابان و زلفی چون شب فراق، درهم و بی پایان». (کلیله و دمنه)

 

[Mahi.otred]

اجزای تشبیه اول عبارتند از:

۱- مشبَه: رخسار. ۲- مشبهٌ به: روز.

۳- ادات: چون. ۴- وجه شبه: تابان بودن.

تشبیه دوم:

۱- مشبه: زلف. ۲- مشبهٌ به: شب.

۳- ادات: چون. ۴- وجه شبه: درهم و بی پایان بودن.

 

[Mahi.otred]

تشبیه مفرد و تشبیه مرکب:​

هرگاه دو طرف تشبیه، مفرد باشند، یعنی هر کدام از مُشَبه و مُشبهٌ بِه، فقط یک چیز باشد، آن را تشبیه مفرد گویند.

مانند:

تشبیه روی(چهره) به خورشید، در مصراع دوم بیت زیر:

رها شد ز بندِ زره موی او درفشان چو خورشید شد روی او (فردوسی)

 

[Mahi.otred]

وقتی دو طرف تشبیه، بیش از یک چیز، یا ترکیبی از چند چیز باشند، آن را تشبیه مرکب گویند.

مثال:

شاعر در بیت زیر، قرار گرفتن قطرۀ باران بر گل سرخ را به قطرۀ اشکی بر چهرۀ عروس، تشبیه کرده است:



وان قطرۀ باران که برافتد به گل سرخ چون اشکِ عروسیست برافتاده به رخسار (منوچهری دامغانی)

 

[Mahi.otred]

اضافه تشبیهی(تشبیه اضافی، تشبیه بلیغ):​

ترکیبات اضافی در زبان فارسی چند نوع اند. یکی از اقسام اضافه در زبان فارسی، اضافۀ تشبیهی است که از انواع تشبیهِ بدون ادات و وجه شبه محسوب می شود و بر دو نوع است:

۱-اضافۀ مشبه، به مشبهٌبِه، مثل: لبِ لعل، قدِ سرو.

۲-اضافۀ مشبهٌبِه، به مشبه، مثل: کمندِ زلف، نرگسِ چشم، اَفسرِ گُل، باغِ وصل.

 

[Mahi.otred]

در اضافۀ تشبیهی که آن را «تشبیه بَلیغ» نیز می گویند، اَدات و وجه شبه پنهان است و بیان نمی شود و تشبیه به صورت یک ترکیب اضافی بیان می شود که یکی از دو طرف ترکیب، به طرف دیگر مانند می شود. در اضافۀ تشبیهی، رابطۀ مُضاف و مُضافٌ اِلَیه بر پایۀ تشبیه است؛ یعنی یکی از این دو طرف به دیگری مانند می شود.

 

[Mahi.otred]

مثال:

در بیت زیر، ترکیب های «مرغِ دل»، «دامِ زلف»، «دانۀ خال»، «طایرِ اندیشه»، «دامِ هوس» اضافۀ تشبیهی هستند:

مرغِ دل تا دامِ زلف و دانۀ خال تو دید طایرِ اندیشه ام افتاد در دامِ هوس (بابا فغانی)

به این ترتیب که «دل» به «مرغ»، «زلف» به «دام»، «خال» به «دانه»، «اندیشه» به «طایر» و «هَوَس» به «دام» مانند شده است.

 

[Mahi.otred]

مثال دیگر:

در بیت زیر، «دوستی» به «درخت» پُربار و مفید و «دشمنی» به «نهال» زیان آور تشبیه شده است.

درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد نهال دشمنی برکن که رنج بی شمار آرد (حافظ)

 

[Mahi.otred]

تشبیه تفضیل:​

تفضیل به معنی برتری دادن چیزی یا کسی بر کسی یا چیزی دیگری است. در تشبیه تفضیل، علاوه بر این که چیزی یا کسی به چیز دیگری مانند می شود، به گونه ای نیز بر آن، برتری داده می شود. این گونه تشبیه، معمولاً در سخن، پنهان است که در این صورت آن را تشبیه «مُضمَر»(پنهان و پوشیده) نیز گویند؛ زیرا گوینده آشکارا این برتری را بیان نمی کند، بلکه معمولاً به گونه ای جایگاه «مُشَبَّهٌ بِه» را نسبت به «مُشَبَّه» پایین می آورد که باید این را از نحوۀ بیان گوینده فهمید.

 

[Mahi.otred]

مثال:

در مصراع نخست بیت زیر، شاعر قد یار را به طور پنهانی و زیرکانه به درخت سَرو تشبیه کرده و سپس آن را بر سرو برتری داده است و می گوید: قد سرو در برابر قد تو خمیده و کوتاه است. این تشبیه در مصراع دوم، با بیانی دیگر، تکرار شده است.

با قدِ تو، قدِ سرو خَم دارد چون قد تو باغ سرو کم دارد (اَنوری)