آموزشی تمرین کلمه برداری

[STARLET]

آداب کلمه‌برداری
۱. جرج برنارد شاو گفت:‌ «تا زمانی که حداقل پنج مترادف برای هر کلمه ندانید، نویسنده نمی‌شوید.»

۲. آیا برای گسترش دایره لغاتتان باید لغت‌نامه را باز کنید و همه‌ی کلمات را به‌ترتیب حفظ کنید؟

۳. چنین کاری هم ملال‌آور است، هم وقت‌گیر، خاصیت چندانی هم ندارد، چون اغلب کلمات پس از چندی از خاطرتان شسته می‌شوند.

 

[STARLET]

۴. باید دنبال راهی برای استفاده‌ی فعالانه از واژه‌‌های تازه در گفتار و نوشتارمان باشیم. کلمه‌یی که استفاده شود بهتر در ذهن می‌ماند. تا واژه‌ها را وارد بافت گفتار و نوشتارتان نکنید نمی‌توانید به زیروبمشان پی ببرید. برای این کار، «کلمه‌برداری» تمرین ساده‌ و سودمندی‌ست.



۴. تمرین «کلمه‌برداری» تمرینی برای گسترش فعالانه‌ی دایره‌ی واژگان است.

 

[STARLET]

۵. کلمه‌برداری یعنی برداشتن کلمات به‌منظور به خاطرسپردن و استفاده‌کردن. در جایی از فیلم مارتین ایدن -که اقتباسی درخشان از رمانی به همین نام از جک لندن است- شخصیت اصلی که در آغاز مسیر نویسندگی‌ست برای معشوقه‌اش می‌نویسد: «کلمات جدید را یادداشت می‌کنم. آن‌ها را به دوستانم تبدیل می‌کنم و با هم وقت می‌گذرانیم. هر جا که ممکن باشد از این کلمات استفاده می‌کنم تا چیزهایی را که می‌بینم بهتر توصیف کنم.» کلمه‌برداری چنین کاری‌ست.

 

[STARLET]

۶. معیارمان برای انتخاب کلمات چه باشد؟ ابتدا با این دسته‌بندی آشنا شوید:

کلمات را می‌توان به دو گروه فعال و غیرفعال تقسیم کرد:

واژگان فعال: کلماتی‌اند که به‌سهولت، در گفتار یا نوشتار یا هر دو، از آن‌ها استفاده می‌کنیم.

واژگان غیرفعال: کلماتی‌اند‌ که برای ما آشنایند -حتا اگر معنای دقیقشان را ندانیم- اما در گفتار و نوشتار از آن‌ها استفاده نمی‌کنیم (یا به‌راحتی در دسترس ذهنمان نیستند).

 

[STARLET]

توجه جدی به این تقسیم‌بندی می‌تواند در کوتاه زمانی دایره‌واژگانتان را دگرگون کند. چرا؟ چون بسیاری از افراد، به‌اشتباه، آشنایی با کلمه‌یی را وجود آن در دایره‌واژگان فعالشان می‌پندارند. برای مثال ممکن است درجایی بخوانید «در نوشتن بیش از هر چیزی از ارزیابی نابهنگام نوشته‌هایمان آسیب می‌بینیم. تنها ارزیابی بهنگام است که می‌تواند آموزنده و مفید باشد.» در این متن دو کلمه‌ی «بهنگام و نابهنگام» احتمالن برای شما ناآشنا نیست. اما اگر در جایی لازم باشد،‌ این کلمات،‌ به‌راحتی،‌ از زبان یا قلم شما جاری می‌شوند؟ شاید استفاده از «به‌موقع و بی‌موقع» برایتان سهل‌تر باشد. پرسشی دیگر:

 

[STARLET]

:آیا واژه‌ی «پژواک» جزو دایره‌ی واژگان فعال شماست؟ یعنی اگر در جایی لازم شد از این کلمه استفاده کنید،‌ به‌راحتی و حتا ناخودآگاه از زبانتان جاری می‌شود؟ شاید باشد، شاید نه. این موضوع نسبی است،‌ کلماتی جزو دایره‌ی واژگان فعال شماست و جزو دایره واژگان غیرفعال دیگری است و برعکس. نویسنده‌یی که در پی گسترش دایره‌ واژگان خویش است پیوسته برای افزایش دایره‌ی واژگان فعالش می‌کوشد.

 

[STARLET]

نکته‌ی ظریف در گسترس دایره‌ی واژگان در این است که کلمات را همینگوی‌طور ببینیم (همینگوی: در تمام عمرم جوری به واژه‌ها نگاه کرده‌ام که انگار اولین بار است که آن‌ها را می‌بینم.).

پس به‌اشتباه مانند برخی افراد تصور نکنید که نشانه‌ی گسترش دایره‌ی واژگان به معنای استفاده از کلمات قلنبه‌سلنبه و از رده‌ خارج است. در تقسیم‌بندی کلمات فعال و غیرفعال، کاری به واژگان متروک زبان نداریم. چرا که غالبن به کار خواندن متون کهن میایند و استفاده از آن‌ها جز ایجاد معما برای خواننده سودی ندارد. برای مثال واژه‌‌ی «فژه» که در این بیت رودکی به چشم می‌خورد کاربرد امروزی ندارد: «وین فژه پیر ز بهر تو مرا خوار گرفت/برهاناد ازو ایزد جبار مرا». احتمالن شما هم «پلید» را به «فژه» ترجیح می‌دهید.

 

[STARLET]

صدالبته از واژگان کهن و متروک به شیوه‌های نوینی می‌توان بهره برد،‌ از جمله ‌ در معادل‌سازی. برای مثال «رسانه» واژه‌یی قدیمی به معنای حسرت و اندوه است که در کارکرد جدید خود به معادل زیبایی برای «medium» تبدیل شده است.

۷. نه فقط از کتاب‌ها،‌ بلکه از سخنرانی‌ها و یادداشت‌ها و کلیپ‌های شبکه‌های اجتماعی هم می‌توان کلمه‌برداری کرد.

 

[STARLET]

۸.چه نوع نوشته‌هایی برای انجام تمرین کلمه‌برداری مناسب است؟ هر متنی که برای شما جذاب و جالب به ‌نظر می‌رسد می‌تواند برای کلمه‌برداری مناسب باشد. بعضی افراد بیشتر از شعر و داستان کلمه‌برداری می‌کنند و برخی هم سراغ مقالات آموزشی و علمی می‌روند. به‌ هر روی بهتر است که در هر زمینه‌یی سراغ نمونه‌های شاخص و باکیفیت برویم.

۹. اما کلمه‌برداری کافی نیست، از هر آن‌چه برداشته‌اید سریع‌تر در گفتار و نوشتارمان استفاده کنید. کلمات تازه شوق بیشتری برای نوشتن ایجاد می‌کنند.

 

[STARLET]

۱۰. از کلماتی که برداشته‌اید می‌توانید به هر شکلی استفاده کنید؛‌ از آن‌ها در یادداشت‌های روزانه‌تان استفاده کنید، جملات عجیب و غریب بنویسید، شعر و ترانه بگویید و…

۱۱. داشتن دفترچه یا فایلی در موبایل و رایانه برای ثبت کلمات ضرورت دارد. من برای سهولت در کار از همه‌ی ابزارهای الکترونیکی و غیرالکترونیکی برای کلمه‌برداری استفاده می‌کنم. گاهی اوقات برای نوشتن یادداشتی فقط لازم است که چند لحظه‌یی به فهرست کلماتی که برداشته‌ام نگاه کنم. کلمات تازه می‌توانند جرقه‌های خوبی برای افکار تازه باشند.