مکان‌های تاریخی خانه باقری[ گرگان]

[جک_اسپارو(:]

مرحله اول. استقرار اولیه پیش از بناهای موجود
وجود برخی از شواهد موجود در بنا ما را به این باور می‌رساند که پیش از ساخته شدن بناهای موجود در مجموعه باقری مستحدثات دیگری در این عرصه وجود داشته که در یک مقطع زمانی تخریب شده و بناهای موجود به جای آن‌ها ساخته شده‌است. البته شاهدان زنده خانواده باقری این بناها را نه دیده‌اند و نه از پدران خود دربارهٔ آن‌ها چیزی شنیده‌اند و بدین ترتیب می‌توان احتمال داد که این بناها حتی پیش از باقری‌ها و توسط مالکین احتمالی قبلی این عرصه ساخته شده باشد. به عبارت دیگر پیش از اعیانی‌های فعلی بناهایی وجود داشته که تخریب شده‌اند اما در زمینه مالکیت و تعلق یا عدم تعلق آن‌ها به باقری‌ها نمی‌توانیم اظهار نظر کنیم.

 

[جک_اسپارو(:]

مرحله دوم. شکل‌گیری اولیه مجموعه فعلی (دهه ۱۲۴۰ هجری شمسی)
برخی از معمرین و ساکنین کهنسال و در قید حیات بنا در بیان زمان شکل‌گیری خانه به نقل از پدران خود به تاریخ ۱۲۴۶ هجری شمسی اشاره می‌کنند. دانسته‌های ما برای اثبات یا رد این تاریخ کافی نیست و حتی مطمئن نیستیم که ۱۲۴۶ شمسی مد نظر است یا قمری. زیرا اگر چه ایشان به تاریخ شمسی اشاره دارند اما رواج ماده تاریخ قمری در دوران قاجار و نیز تفاوت تقریباً ۴۰ ساله‌ای که در قدمت بنا میان دو ماده تاریخ قمری و شمسی ایجاد می‌شود به ما این اجازه را می‌دهد که چنین عدم اطمینانی را مطرح نمائیم. به هر تقدیر این تاریخ تنها تاریخی است که به عنوان سال شروع ساخت مجموعه از یکی از منابع و مستندات استخراج می‌شود و ما نیز فرضیه سال اولیه ساخت بنا را بر آن می‌نهیم.

 

[جک_اسپارو(:]

براساس اطلاعات موجود در بنا نخستین ساخت و سازها مربوط به بخش‌های مجاور معابر شمالی و جنوبی است و در عین قرار گرفتن فضاهای اصلی زندگی، مانند یک جداکننده، فضای داخل خانه را از معبر عمومی تفکیک می‌کنند.

 

[جک_اسپارو(:]

مرحله سوم: اضافه شدن بناهای جدید و تکمیل محدودیت حیاط‌ها (دهه ۱۲۹۰ هجری شمسی)
با افزایش تعداد افراد ساکن در خانه باقری و گسترش خانواده، در حدود ۵۰ سال پس از ساخت بناهای اولیه، چند قسمت دیگر به مجموعه اضافه گردیده‌است. اگر بناهای دوره قبلی نقش محصورکننده فضاهای داخلی عرصه را از محیط بیرون داشتند، بناهای این دوره به شکل‌گیری و تکمیل محصوریت حیاط‌های داخلی خانه منجر شدند.

 

[جک_اسپارو(:]

پایان ساخت این مرحله تاریخی در واقع بنا را به کامل‌ترین وضع خود می‌رساند و حتی به لحاظ خانوادگی در محدوده اواخر قرن قبلی و اوائل قرن حاضر (مابین سال‌های ۱۲۹۳ و ۱۳۰۶ شمسی)، خانواده باقری با بیشترین میزان جمعیت خود در این مجموعه ساکن بوده‌اند.

 

[جک_اسپارو(:]

مرحله چهارم: آغاز دگرگونی‌ها
در فاصله زمانی میان سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۴، تغییرات و دگرگونی‌های فراوانی در خانه باقری صورت گرفته‌است. همزمانی این سال‌ها با تحولات خاص اجتماعی آن دوران می‌تواند در فهم علت این تغییرات به ما کمک کند. بی‌ثباتی موجود در جامعه بین‌المللی به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم، تغییرات گسترده سیاسی در ایران، گسترش موج تجددگرایی در لایه‌های مختلف اجتماع، آغاز دوران احتضار سنت‌ها و ورود مفاهیم مدرنیته به ایران آن روز از آن دسته‌اند.

 

[جک_اسپارو(:]

هم چنین گسترش بیش از پیش خانواده باقری و نیاز به فضاهای جدید و نیز رواج مصالح، تکنیک‌ها و فرم‌های ساختمانی و معماری متفاوت از گذشته می‌تواند از زاویه دیگری به عنوان دلایل این تغییرات مطرح شود. سلسله تغییرات گسترده این مرحله با برداشتن سقف سفالپوش ساختمان یک طبقه شمال حیاط بیرونی بزرگ و اضافه کردن طبقه دوم به آن در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی آغاز گردیده و با تغییراتی نظیر پوشاندن طاقچه‌ها و صاف کردن جداره داخلی اتاق‌ها، حذف پنجره‌های مشبک چوبی در اکثر اتاق‌ها، ساخت راه پله جدید و ایجاد تقسیم‌بندی‌های نو در فضاها ادمه یافته‌است.

 

[جک_اسپارو(:]

مرحله پنجم: تحولات اوائل دهه چهل شمسی
در این دوران با تغییر نحوه معیشت و ورود مظاهر تکنولوژی نظیر اتومبیل و یخچال، تغیراتی در برخی فضاها که کاربرد خود را از دست داده بودند، رخ داد. تخریب تدریجی سرطویله، هویج خانه، تنور، مطبخ و نیز پر شدن سرداب‌های ساختمان با خاک دستی از این نوعند. هم چنین در این سال‌ها قسمتی از حیاط مطبخ جهت گسترش ساختمان حسینیه مجاور بنا واگذار می‌گردد. آنچه مشخص است این که به دلیل تقسیم فضاهای مختلف خانه باقری میان ورثه و بی میلی نسل جدید آن زمان به حفظ و نگهداری خانه، بسیاری از آسیب‌های وارد آمده به بنا در این دوران آغاز گردیده‌است.

 

[جک_اسپارو(:]

مرحله ششم: وضعیت امروز مجموعه باقری
پس از ثبت بنا در فهرست آثار ملی ایران به سال ۱۳۷۹ و خرید ملک توسط سازمان میراث فرهنگی کشور در اسفند ماه سال ۱۳۸۰ طی همان سال و سال بعد در بخش‌هایی از خانه عملیات مرمتی مختصری صورت گرفت که این عملیات با انجام عملیات مرمت اضطراری در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ ادامه یافت. عملیات مرمت و احیای این بنا از اردیبهشت سال ۱۳۸۴ آغاز شده‌است و در سال ۱۳۹۰ به دلیل نبود اعتبار مالی و بیتوجهی مسئولین شهری و میراث فرهنگی پروژه مرمت این خانه متوقف شد تا اینکه در شهریور ماه 1395 صندوق احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی که وظیفه شناخت بناهای تاریخی در سراسر ایران و واگذاری آن‌ها به بخش خصوصی جهت مرمت و بهره‌برداری را بر عهده دارد، این بنای شاخص را به مزایده گذاشت.

 

[جک_اسپارو(:]

مشاور معماری و مرمت پارت زِمو به سرپرستی رضا مفاخر برنده مزایده اعلام گردید و در آبان ماه 1395 مجموعه تاریخی باقری جهت مرمت و احیاء تحویل سرمایه‌گذار گردید. مرمت اصولی و احیاء مجموعه تا آبان ماه 1397 به درازا خواهد کشید و پس از آن از سرای باقری‌ها به عنوان یک مجموعه اقامتی پذیرایی تا 18 سال بهره‌برداری خواهد شد. تا کنون و در فاز نخست بهره‌برداری نخستین شربت خانه، نخستین عکاسخانه و نخستین فروشگاه صنایع دستی بافت تاریخی گرگان در آن شکل گرفته‌است و تا پایان سال 1397 نخستین هتل بوتیک این بافت نیز در آن شکل خواهد گرفت.