آموزشی روش‌های ترجمه‌ی تخصصی

[NIRI]

آموزش ترجمه تخصصی متون شاید شوخی بیش نباشد اما با خواندن این مقاله متوجه خواهید شد که می توان با خواندن متن هم آموزش دید! ترجمه یک نوع تکنیک است که همانند تمام توانایی های دیگر نیاز به تمرین، آموزش و مطالعه دارد. در این بخش به آموزش کامل اصول و روش های ترجمه انگلیسی به فارسی می پردازیم. در گام اول باید بدانید واژه ترجمه به چه معناست؛ طبق نظریه کتفورد درسال ۱۹۶۵ ترجمه عبارتند از جایگزینی مولفه های متنی از یک زبان به وسیله معادل های زبانی به زبان دیگر. چیزی که کاملا مشخص است این است که همه نظریه پردازان به کلی گویی بسنده کرده اند چرا که تعریف ترجمه در یک یا دو خط نمی گنجد. اجازه دهید نظریه کتفورد را بار دیگر مورد بررسی قرار دهیم. در این نظریه کلمات جایگزینی، مواد یا مولفه های متنی و معادل نیاز به توضیح و تفسیر دارد. منظور از جایگزینی تبدیل عناصر متن زبان مبدا با معادل آن در زبان مقصد با حفظ کامل معنا و مفهوم است. جایگزینی خود دو نوع دارد؛ ایستا که در آن هیچ تغییری در کل سیستم صورت نمی گیرد و یا پویا است که موجب بوجود آمدن معادل ها و ساختارهای جدید در متن مقصد می گردد. کلمه “معادل” یا تعادل در این نظریه به معنا ایجاد و برقراری پیام و مفهوم بین متن مبدا و مقصد است و منظور از مولفه های متنی همان کلمات و گروه های اسمی است که در جمله یا پاراگراف متن مبدا و مقصد بیان می شود. اجازه دهید برای روشن شدن به مثال زیر توجه کنید:

 

[NIRI]

رنگی نشوید!”

به نظر شما بهترین معادل انگلیسی برای این جمله ی فارسی چیست؟ برای دست یافتن به بهترین معنی باید کمی بحث تخصصی تر شود، این جمله خود دارای عناصری است که عبارتند از متن، فرآیند پیام و معنا

متن

متن در هر جمله و هر زبانی حامل یک پیام مشخص و از قبل تعیین شده است که در ذهن خواننده پس از خواندن متن تداعی می شود.

 

[NIRI]

فرآیند پیام

فرآیند پیام دقیقا همان جرقه هایی است که در ذهن خواننده پس از خواندن جمله ایجاد می شود. توجه داشته باشید که معنای جملات از قبل تعیین نمی شود و باتوجه به متن و ذهن خواننده ممکن است متفاوت باشد برای همین اگر مترجم تخصصی در این رشته نداشته باشد نمی تواند از پس ترجمه های تخصصی متون و کتاب های ادبی به راحتی برآید. البته در هر رشته استثناهایی وجود دارند و عبداله کوثری هایی هستند که بدون آموزش ترجمه به مترجمان قابلی تبدیل شدند اند. احمد شاملو بدون داشتن تحصیلات آکادمیکی و آموزهای ترجمه ای خاص به یکی از بهترین مترجم های متون تبدیل شده است

 

[NIRI]

همانطور که در بالا گفته شد وظیفه مترجم رساندن پیام متن مبدا به بهترین شکل و با همان تاثیری در مخاطب متن مبدا دارد به متن مقصد است. اما این رساندن پیام را می توان از روش های مختلف انجام داد که با توجه به نوع آن کیفیت متن مقصد نیز تغییر خواهد کرد. آقای کتفورد ترجمه تخصصی را به سه حوزه میزان ترجمه، سطح توصیف زبانی و ردیف ساختمان زبانی تقسیم کرده است. حوزه میزان به مسائلی نظیر اینکه چه میزان از متن مبدا به من مقصد تبدیل می شود صحبت می کند و به دو بخش “ترجمه کامل” و ترجمه “غیر کامل” تبدیل می شود. حتما باخود می پرسید ترجمع غیر کامل در کجا ضرورت دارد؛ برای مثال هنگامی تیم کافه یادداشت قصد آموزش و معرفی اصطلاحات ضروری زبان انگلیسی که هیچ ک.س نمی داند را دارد مجبور است عبارات و اصطلاحات عامیانه را دست نخورده از متن مبدا به متن مقصد وارد نماید که این کار موجب ایجاد ترجمه غیرکامل می شود یا هنگامی که مترجم در جمله کلماتی مثل ولوم یا سایز را که در زبان فارسی هم کاربرد دارند را از متن مبدا به متن مقصد منتقل می کند درحال انجام ترجمه غیر کامل است. تصمیم در مورد ترجمه کامل وغیرکامل و اینکه کدام یک بهتر است از حوزه بحث ما خارج است و نمی توان همیشه یک نسخه برای این دو ترجمه پیچید و گفت کدام یک از کدام نوع بهتر است. کیفیت ترجمه را مولفه های زیادی نظیر مخاطب، سن مخاطب، موضوع نوع جمله و هدف جمله مشخص می کند در مقاله ای دیگر به تفضیل به آن خواهیم پرداخت

 

[NIRI]

در حوزه سطح توصیف زبانی به سطوح متنوعی نظیر آوا شناسی، تکواژ شناسی، رسم الخطی، معنا شناسی و نحوی تقسیم می شود که کتفورد ترجمه را در این حوزه به دو بخشی ترجمه کلی و ترجمه محدود تقسیم می کند. در ترجمه کلی تمام سطوح زبانی متن مبدا به متن مقصد تبدیل می شود. ترجمه محدود را می توان تقریبا معادل ترجمه غیر کامل در سطح میزان ترجمه در نظر گرفت با این تفاوت که در حوزه سطح توصیف زبانی میزان محدودیت ترجمه نیز توسط منتقد مشخص خواهد شد که از حوصله بحث ما خارج است.

در بخش ردیف ساختمان زبان ترجمه به سه نوع آزاد، وابسته و تحت اللفظی تقسیم می شود. در ترجمه آزاد مترجم بدون در نظر گرفتن مخاطب و سبک متن صرفا پیام متن را در چارچوب متن مقصد به مخاطب ارائه می دهد. تنها معیار در این نوع ترجمه معنا و پیام است. برای مثال کلمه good bye در ترجمه فارسی که “خداحافظ” ترجمه شود را می توان نوعی ترجمه آزاد قلمداد کرد. ترجمه وابسته به ردیف همان ترجمه کلمه به کلمه است که در مقاله ای مجزا به آن پرداخته ایم. ترجمه تحت اللفظی نیز همانطور که در مقاله ترجمه خوب به آن پرداخته ایم عبارتند از ترجمه کلمه به کلمه ای که تنها معنای ضمنی کلمات متن مبدا در متن مقصد درنظر گرفته می شود. برای مثال ترجمه تحت اللفظی “خداحافظ” در زبان انگلیسی “good protect you” خواهد که با این که می تواند برای فارسی زبانانی که در متن انگلیسی را می خوانند قابل فهم باشد اما ممکن است برای یک انگلیسی زبان هیچ معنا خاصی نداشته باشد و یا حتی القا کننده کژفهمی های فرهنگی شود