آموزشی روش تحقیق و تحلیل متون ادبی

[Trodi]

نظام معنوی تحقیق

از آن جا که مدار ارتباطی گفت گو و تفهیم و تفاهم بین مردم ، در گوینده یا نویسنده از انگیزه ای آغاز و در شنونده یا خواننده به قالب شکنی و تعبیر ختم می شود ، بررسی علمی این مدار در یک تحقیق ادبی شامل سه اصل خواهد بود : تجزیه ی عوامل ، ملاحظه ی روابط عوامل و سرانجام درک و استنباط

 

[Trodi]

سه اصل تجزیه ی عوامل ، روابط عوامل ، درک و استنباط صحیح

این سه اصل که نظام معنوی یا ذهنی تحقیق را تشکیل می دهد ، در بهره برداری از اسناد و منابع و عرضه ی یک تحقیق مستقل نقش اساسی دارد . قبل از این که به شرح این سه اصل بپردازیم ، بی مناسبت نیست مختصری در کیفیت مفاهیم موجود در کلام توضیح دهیم.

 

[Trodi]

هر نوشته ای خاصه در شعر و ادب ، بر بنیان و محصول تفکّری است و شاعران و نویسندگانی که چیزی برای گفتن دارند ، در حقیقت اندیشه ای تراویده از ذهن سازنده ی خویش را در قالب عبارت بیان می کنند .

جاذبه ی همین اندیشه و مفهوم مضمر در متن و معنای نهفته در بطن داستانهاست که دیگران را به خواندن شعر شاعران و اثر نویسندگان ، راغب و مشتاق می سازد .

 

[Trodi]

توفیق و مهارت شاعر و نویسنده در آن است که اندیشه های سرشار از عواطف عالی انسانی را در چنان قالب های لفظی بریزد که الفاظ و نشانه ها راه خواننده را به سوی درک معنی نبندد و در عین حال اندیشه ، عریان و بی پیرایه ، در سطح صاف و صیقلیِ فهم عموم به سبکی و سادگی نگراید .

 

[Trodi]

به همین جهت است که شاعران آن گاه که داستانی بیان می کنند ، به صفات برجسته ی شخصیت ها و خاصیت عمیق عناصری که در ترکیب داستان به کار می برند ، بیشتر توجّه دارند تا به صحّت تاریخی آن .

 

[Trodi]

ادب فارسی خصوصاً بخش بزرگی از شعر آن دارای چنین خصلتی است و خواننده را تأمّلی باید تا پوسته ی ظاهری الفاظ را بشکافد و به معانی بلند و اندیشه ی ارجمند شاعر هنرمند دست یابد .

 

[Trodi]

نکته ای که این جا اشارتی به آن خالی از مناسبت نیست ، این است که در نظم و نثر فنی ادب فارسی ، ان چه مهم است کشف و فهم معنایی است که مورد نظر شاعر یا نویسنده است . دانستن لغت به لغت البته مهم است ولی چه بسا که خواننده به صرف دانستن لغت ها ، راه به معنی نبرد

 

[Trodi]

برای روشن تر شدن موضوع مثالی می آوریم : سعدی داستان مرد نیکوکار و سگ تشنه را بر چه بنیانی ساخته است ؟ در ورای حرکت عطوفت آمیز مردی که در فرهنگ او پاک بودن جامه ، یکی از شرایط لازم ادای فریضه روزمره ی اوست و آب دادن در کلاه خود به سگ که نجس است ، چه پیامی نهفته است ؟

 

[Trodi]

درک این گونه مفاهیم ، تجزیه و تحلیل جزء به جزء را می طلبد ؛ این تجزیه و تحلیل عبارت است از :

1-شناخت شخصیت ها و عناصر موجود در متن و ملاحظه ی صفات بارز آن ها .

2- توجّه به کیفیت رابطه ی چند جانبه ی این شخصیت ها و عناصر .

3-به دست آوردن نتیجه ی منطقی و معقول و پی بردن به بنیان فکری شاعر یا نویسنده .

 

[Trodi]

چند مثال برای تجزیه و تحلیل :

برای مثال داستانی از گلستان سعدی به طریقی که گذشت بررسی و تجزیه و تحلیل می شود :

« شبی در بیابان مکه از بی خوابی پای رفتنم نماند ؛ سر بنهادم و شتربان را گفتم دست از من بدار ؛ گفت : ای برادر حرم در پیش است و حرامی در پس ، اگر رفتی بردی و گر خفتی مردی .... »