آموزشی روش تحقیق و تحلیل متون ادبی

[Trodi]

شیطان در یک صحنه ی رؤیایی رمز این دشمنی را بر آن کسانی که گاهی پا از دایره ی باورهای خویش بیرون می نهند ، آشکار می سازد و می گوید چون انسان ها تصویر او را بر اساس نفرتی که دارند رسیم می کنند ، لاجرم شکلی زشت می نگارند .

 

[Trodi]

* اصل سوم ، درک و استنباط صحیح ( پیام نهفته در داستان ) :

معنای نهفته و تعبیر این رؤیا و آن چه از مجموعه ی این داستان استنباط می شود ، این است که اقتضای طبیعت انسان چنین است که تمایلات و باورهای او در دگرگون جلوه دادن حقایق دخالت می نمایند و انسان آگاه آن است که هرچه بیشتر خود را از تأثیر تمایلات غرض آلود و باورهای نادرست دور نگه دارد و می بینیم که سعدی این داستان را به عنوان تمثیلی برای تأثیر غرض در پوشاندن هنر دیگران ذکر می کند .

 

[Trodi]

داستان از قول مرد مدبّری نقل می شود که به سبب تدبیر خویش به مقام وزارت سلطان رسیده و وزیر پیشین کینه ی وی را در دل گرفته ، وزیر مخلوع نگاه عبرت آمیز پیرمرد مدبّر را به آیات حسن و جوانی نزد سلطان به ناخوب تر صورتی شرح می دهد و درون شیطان را به آتش غیرت برمی افروزد .

 

[Trodi]

ولی سلطان سکون و حزم و احتیاط در پیش می گیرد و در کشتن محسود شتاب روا نمی دارد و راه تحقیق و اثبات گناه اختیار می کند و به پاسخ های مرد مدبّر قانع و متقاعد می شود . به قول مولوی :

چون غرض آمد هنر پوشیده شد صد حجاب از دل به سوی دیده شد .

 

[Trodi]

نتایجی از تجزیه و تحلیل

از تجزیه و تحلیل شخصیت ها و عناصر شناخت روابط آن ها در متون نظم و نثر فارسی اغلب نتایجی به شرح زیر حاصل می شود :

1- نحوه ی تفکّر و جهان بینی شاعر یا نویسنده معلوم می گردد ؛ هم چنین تلقّی شاعران از حوادث روزگار که آن را به جهان تعبیر می کنند ؛ مثلاُ منوچهری در این ابیات ، جهان را آشفته بازاری می داند که در آن خوی نیک نتوان یافت و سراسر مکر و نیرنگ و فریب است و فایده ای از آن نتوان گرفت .

 

[Trodi]

جهانا چه بد مهر و بدخو جهانی چــو آشفته بازار بازارگان بـــه هر کار کردم تو را آزمایش سراسر فریبی سراسر زیانی



وتلقّی ناصر خسرو از جهان این است :

نــــکوهش مکن چرخ نیلوفری را برون کن ز سر باد و خیره سری را
چو تو خود کنی اختر خویش را بد مدار از فلک چشم نیک اختری را
بــری دان از افعال چــرخ برین را نشـــاید ز دانــــا نکوهش بری را

2- باورهای شاعر یا نویسنده را نسبت به مسائل جاری بیان می دارد ، مانند عقیده به سکون زمین در این بیت :
به نام آن که هستی نام از او یافت فلک جنبش زمین آرام از او یافت

 

[Trodi]

3- معلوم می دارد که شاعر یا نویسنده به کدام آیین و مکتب و مذهبی وابسته بوده است .

مانند این بیت فردوسی :

بر این زادم و هم بر این بگذرم یقین دان که خاک پی حیدرم

و یا این بیت :

به بینندگان آفریننده را نبینی مرنجان دو بیننده را

4- تحت تأثیر کدام شاعر و نویسنده ی پیشین بوده است ؛ مانند اشعار اقبال لاهوری که کاملاُ تحت تأثیر مثنوی مولوی سروده شده است .

 

[Trodi]

5 - از لحاظ پرورش معانی ، باعث ایجاد چه نوآوری هایی شده است ؛ مانند بسیاری از تغزّلات و تشبیهات شعرای نامدار ( این همان خصیصه ای است که شعر سبک هندی بدان ممتاز است و شعرای این سبک هر یک می کوشیده اند مضمون بکری در شعر خود عرضه کنند )

 

[Trodi]

نکاتی در باره ی روش تحقیق در متون نظم

آقای دکتر ضیاء الدین سجّادی ، در مقاله ای تحت همین عنوان ، در مورد روش تحقیق در متون نظم پیشنهادهایی داده است که خلاصه ی آن از این قرار است :

1-بررسی محیط زیستی و فکری شاعر و پی بردن به عمق اندیشه ی او .

 

[Trodi]

۲-تحقیق در زمینه ی معلومات و اطلاعات شاعر و چگونگی ورود آن ها در شعر شاعر .

3-بررسی خصوصیات لغوی زبان شعری شاعر .
4-توجّه به طرز ترکیب الفاظ و طرز تعبیر و تخیّل شاعرانه .

5-در نظر گرفتن مراحل حیات شاعر و تأثیر دوره های مختلف عمر در شعر او .

6-تشخیص اصالت شعری و صحّت انتساب آن به شاعر .