طبیعت شناسی سرو ابر کوه

[DOonYa]

سرو ابرکوه یزد را مسن‌ترین موجود زنده ایران می‌دانند. این درخت کهنسال، سالیان دراز است که شاهد فراز و فرودهای این مرز و بوم بوده و پس از گذر قرن‌‌ها، همچنان باشکوه و سرافراز باقی مانده است. اهمیت سرو ابرقو تنها به‌لحاظ طبیعی نیست؛ بلکه پیوند ناگسستنی آن با فرهنگ و باورهای مردم منطقه و جای‌جای ایران است که جان خسته آن را همچنان باطراوت و بارور نگه می‌دارد. چنان که به‌طور قطع نمی‌توان گفت آیا خاک است که سرو کهن ابرکوه را در بر گرفته، یا ریشه‌های جادویی درخت چند هزار ساله یزد است که زمین را در میان آسمان‌ها، آویزان نگاه داشته است. سرو ابرکوه از نژاد سرو مدیترانه‌ای و از گونه شیرازی آن است.

 

[DOonYa]

 

[DOonYa]

نام علمی این سرو ستبر، «cuppresus sempervirens» است و محیط تاج آن ۱۱٫۵ متر است و بلندی آن به ۲۵ تا ۲۸ متر می‌رسد. سرو تنومند ابرکوه یزد با تنه‌ای به قطر چهار متر، بازدیدکنندگان خود را شگفت‌زده می‌کند؛ درختی‌که طول برخی شاخه‌های آن حتی به ۱٫۸۵ تا ۲٫۵ متر می‌رسد. تنه سرو ابرکوه یزد، در هم تنیده و پیچ‌وتاب خورده است و گردشگران خوش‌‌ذوق، آن را به‌تاریخ ایران و اصالت تفکیک‌ناپذیر مردمان آن تشبیه می‌کنند.

درخت سرو ابرکوه پس از گذشت چندین هزارسال هنوز بارور است
این درخت در فضای باز قرار دارد؛ اما درحال حاضر مسئولان با حفاظ‌هایی آن را احاطه کرده‌‌اند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری به‌عمل آید؛ هرچند سرو ابرکوه آن‌چنان سخاوتمند هست که دست نوازشی از شاخه‌هایش را از حفاظ‌ها عبور دهد و به سمت بازدیدکنندگان دراز کند. بی‌تردید دیدن تصاویر سرو ابرکوه نمی‌تواند جای بازدید از آن را بگیرد؛ از این‌رو گردشگران زیادی در تور یزد به‌تماشای این درخت و برخی به زیارت آن می‌پردازند. اوج شکوه سرو ابرکوه را می‌توان در اواسط فصل بهار به تماشا نشست که پس از گذر این همه سال، هنوز بارور و رویان است. در پاییز نیز سرو ابرکوه با رنگ سبز و دلنشین خود، منظره‌ای متناقض با مناظر اطراف پدید می‌آورد.

مناطق کویری کشور به‌واسطه اقلیم خاص خود، درخت‌های کهن بسیاری دارد و خواهر کوچک‌تر سرو ابرکوه، سرو ۱۲۰۰ ساله‌ای است که همچون درخت کهنسال‌تر، در فهرست آثار طبیعی ایران به‌ثبت رسیده است. به‌گزارش اداره حفاظت محیط زیست استان یزد، ۶۰ درخت دیرزیست دیگر در استان یزد وجود دارند؛ اما سرو ابرکوه آن‌قدر منحصربه‌فرد بوده است که شهرت جهانی بیابد.

 

[DOonYa]

سرو ابرکوه کجاست؟​

شهرستان ابرکوه یا ابرقو در استان یزد، یکی از مناطق کهن کشور است که در کویر مرکزی ایران جای گرفته است. ابرکوه شهری است که در مسیر اتوبان یزد-شیراز قرار دارد و در مثلث طلایی گردشگری ایران، یعنی میان شهرهای اصفهان، شیراز و یزد جای گرفته است. گرچه ابرکوه یکی از ۱۴ شهر نمونه گردشگری ایران محسوب می‌شود، اصلی‌ترین شاخصه این شهر را می‌توان سرو چند هزارساله آن دانست. سرو ابرکوه یا به‌قولی، سرو ابرقو از سرشناس‌ترین جاهای دیدنی استان یزد است و بازدید از آن، به‌سهولت امکان‌پذیر است.

• آدرس سرو ابرکوه: یزد، ابرکوه، میدان امام‌حسین، بعد از کمربندی (مشاهده روی نقشه)

 

[DOonYa]

سرو ابرکوه چند سال دارد؟​

بی‌تردید، سرو ابرکوه پیشینه‌ای دیرین و عمری دراز دارد. این موضوع را می‌توان در اولین نگاه، از هیبت این درخت فهمید و تفاوت آن را با سایر درختان تشخیص داد. «حمدالله مستوفی» اولین بار در سال ۷۴۰ هجری قمری و در کتاب «نزهت‌القلوب»، به سرو ابرکوه اشاره کرده است و آن را این‌گونه توصیف می‌کند:

در ابرکوه سروی است که شهرتی جهانی درد؛ چنانچه سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته، اکنون این از آن بلندتر و بزرگ‌تر است.

اما واقعا سرو ابرکوه چند سال دارد؟ «الکساندر روف»، دانشمند روسی، سن آن را ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ سال تخمین زده است. البته نقل است که این سرو توسط دانشمندی ژاپنی، هفت تا هشت هزارساله معرفی شده است که منبع موثقی از این بررسی در دست نیست. به‌هرحال، امروزه و طبق گزارش سال ۲۰۱۲، سرو ابرکوه را پس «مسوسلاه» یا «متوشلخ» در سلسله جبال سفید کالیفرنیا، کهنسال‌ترین ارگانیزم زنده گیاهی در جهان می‌دانند.

 

[DOonYa]

سرو ابرکوه در باورهای مردم​

سرو ۴۰۰۰ ساله ابرکوه، به‌واسطه قدمت و هیبت شگفت‌انگیز خود، جایگاه ویژه‌ای میان مردم منطقه و گردشگران دارد و در باورهای ایشان رخنه‌ کرده است و بسیاری از این باورها اثبات‌نشده و دور از واقعیت هستند. شایع‌ترین عقیده عمومی در خصوص سرو ابرکوه، کاشته شدن آن توسط زرتشت است و از همین‌رو، این سرو با نام «سرو زرتشت» نیز شناخته می‌شود. چنانکه در کتاب‌ها آمده است:

زرتشت، چون موسم اسپند به ابرکوه رسید، با دست خود بذر سرو بر این دشت فشاند و بر مردمان نوید داد که درختی در آن میان بماند تا ببیند درفش فرزندش بهرام، پادشاه صبح دم رستاخیز را.

سرو ابرکوه در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته است
نام سرو کهنسال ابرکوه با شخصیت‌های دیگری چون اسکندر مقدونی، ضحاک، ابراهیم و سلیمان نبی نیز گره خورده است و کاشت یا بازدید از این درخت به آنان نسبت داده می‌شود. در روایت مکتوب دیگری آمده است که نوح نبی و خاندان او به شکرانه نجات از توفان، سرو ابرکوه را در این مکان غرس کرده‌اند و این درخت از همان دوران، باشکوه و طراوت باقی‌ مانده است. در این روایت «یافث»، فرزند خلف نوح را کسی می‌دانند که اولین بار نهال سرو را در خاک نهاده است. درخت سرو ابرکوه همچنین یکی از ۱۲ درخت مقدس نزد اصحاب «رس» پنداشته می‌شود. چنانکه پس از نفرین آنان توسط پیامبرشان و نابودی منطقه، سرو همچنان سربلند باقی ماند.
سرو چهار هزارساله یزد و منطقه اطراف آن به‌دلیل قرارگیری در مسیر جاده ابریشم و همچنین مسیر زیارتی مشهد، مورد تکریم پیشینیان و مسلمانان نیز واقع شده است و امروزه نیز برخی مراسم مذهبی در گرد این درخت برگزار می‌شود.

 

[DOonYa]

مارکوپولو و سرو ابرکوه​

«مارکوپولو»، جهانگرد و تاجر ونیزی، در کتاب‌ خود به سرو ابرکوه اشاره کرده است. «سفرهای مارکوپولو»، عنوان کتابی است که با نام «شگفتی‌های جهان» نیز شناخته می‌شود و در نوع خود، بی‌نظیر است. این جهانگرد در قرن سیزدهم، سرو ابرکوه را این‌چنین توصیف می‌کند:

یکی از چند سروی که در ایران دیده‌ام، سرو ابرکوه است که همچون آبشاری سبز از آسمان بر روی زمین تفديده ابرکوه فرو می‌آید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی، سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرا می‌خواند.