تمدن سیستان

[Baharan]

_ _کرچک چل گنجه

قلعه‌ای ساخته شده از گل است که در جنوب کوه خواجه قرار دارد و از نوع قلعه‌های دختر است که پرستشگاه ناهید (آناهیتا) بوده است.

 

[Baharan]

_ _ کوه اوشیدا


احتمالا نام اوشیدا که در اوستا برای کوهی در سیستان آمده، همان محلی است که امروزه خواجه غلطان در آن واقع شده است.
سایر آثاری که در کوه خواجه به دست آمده بیشتر مربوط به قوم سکا است و بسیار احتمال دارد که مقصود از اسپندکوه در شاهنامه (= کوه مقدس) نیز همین کوه خواجه باشد.

 

[Baharan]

_ _ نه یا نیه


نه (نیه) آن را از بناهای ارشیر بابکان گفته‌اند. به فاصله کمی در باختر دریاچه زره در مرز قهستان و لب کویر بزرگ است.

 

[Baharan]

_ _کرکویه


کرکویه در یک منزلی شمال زرنگ قرار دارد. در آنجا آتشکده‌ای وجود داشت که زرتشتی‌ها بسیار محترم می‌شمردند. این آتشکده را زرتشتیان مینو کرکو می‌نامند.

 

[Baharan]

_ _قرنین


در حاشیه کویر در شمال باختری خواش و یک منزلی فراه است که آثاری از آخور رخش، اسب مشهور رستم، در آن دیده می‌شود.

 

[Baharan]

_ _زمین داور

دره پهناوری است که وقتی رود هیرمند از جبال هندوکش به طرف بست فرود می‌آید، در آن جاری می‌شود و مجاور سرزمین‌های رخج، بست و غور واقع شده است (منطقه [افغانستان]). در اخبار فتوحات اولیه مسلمین ذکر شده که حوالی آن قلعه کوهی موسوم به جبل الزور است. وجه تسمیه آن نیز این است که در آن کوه بتی بزرگ به نام زور یا زون وجود داشته که به غنیمت فاتحان درآمد. این بت متشکل از طلای خالص و چشمانی از یاقوت بوده است.

 

[Baharan]

_ _زابلستان

ارتفاعات ولایت قندهار که در امتداد هیرمند علیا واقعند به زابلستان معروف بود. این نام در پهلوی زابلستان و در شهرهای ایران و سکه‌های پهلوی زاولستان آمده و در کارنامه اردشیر بابکان زاول و نزد اعراب زابل، زابلستان و جابلستان نوشته شده است. این شهر در داستان‌های حماسی ایران با اقدامات حماسی پهلوانان ایرانی همچون رستم وابستگی دارد. در زمان ساسانیان بعد از مرگ شاهنشاه پیروز در جنگ با هپتالیان، زابلستان به دست هپتالیان افتاد.

 

[Baharan]

_ _زرنگ یا زرنج


زرنگ (زرنج) این شهر در زمان هخامنشیان و ساسانیان از شهرهای بزرگ و آباد بوده و در کتیبه داریوش نام شهر زرنگا نیز آمده است. در زرنگ (زرنج) سکه شاهنشاهان ساسانی از جمله پیروز، قباد اول، خسرو اول، هرمزد چهارم، خسرو دوم پرویز و قباد دوم شیرویه و اردشیر سوم و یزدگرد سوم ضرب شده است. این نشان می‌دهد که زرنگ همیشه از آن ساسانیان بوده است و یا اینکه در هر صورت فرمانبرداری از شاهنشاه همواره رعایت می‌شده است. این محل فعلا جزو افغانستان است و در محل آن روستای کوچکی به نام "نادعلی" قرار دارد. در نزدیکی آن روستا تل بزرگی است و بر فراز آن تل، آثار خرابه‌های ارک زرنگ و قلعه و باروی آن دیده می‌شود. گیرشمن در روی تپه سرخ داغ نزدیک نادعلی (که در نزدیکی زرنگ قرار دارد. دو ساختمان قدیمی کشف کرد که روی هم ساخته شده بود مربوط به دو دوران مختلف طبقه اول که جدیدتر بود متعلق به دوران پیش از هخامنشی است و دوران دوم را همدوره گورستان تپه سیلک یا کمی جوانتر از آن دانسته‌اند.

 

[Baharan]

_ _کتیبه‌ها

نام قدیم سیستان زرنگ خوانده می‌شد و در زمان هخامنشیان یکی از ساتراپی‌ها (استان‌ها) محسوب می‌شد و داریوش در کتیبه بیستون و تخت جمشید در میان سه مملکت شرقی خود از پارثا و (خراسان) هرئیو (هرات) زرنگ (سیستان) یک جا اسم برده و در کتیبه نقش رستم نیز از این سه مملکت همراه با سایر ممالک شرقی ایران که بلخ و سغد و خوارزم و قندهار و غیره باشد، نام برده است.
در فهرست مسکوکات باختر در موزه بریتانیا، سکه نقره‌ای منقوش به تصویر پلاطوا پیفانی موجود است که معاصر اوکراتیک پادشاه باختر بوده و در اواسط قرن دوم قبل میلاد سلطنت داشته است، از این رو بعضی حدس می‌زدند که پلاطوا پیفانی پادشاه سیستان بوده است.

 

[Baharan]

سد و آسیاب های بادی باستانی


به علت اینکه خاک اطراف رودخانه سیستان بسیار نرم و اغلب ماسه است، رودخانه به سرعت تغییر مسیر می‌دهد و در اغلب نقاط که بستر رودخانه عمیق می‌گردد آب نسبت به اراضی مزروعی گود افتاده و بدون بند یا سد استفاده از آن مقدور نیست. به همین دلیل در سنوات قدیم ایرانی‌ها در مسیر هیرمند سدی از سنگ ساخته بودند که به نام سد گرشاسبی معروف بوده است (و احتمالا منظور از این سد گرشاسبی همان سد معروف بند رستم است که به گفته سایکس به امر شاهرخ ویران شد).

اختراع نخستین آسیاب‌های بادی جهان (و استفاده بهینه از وزش بادهای مداوم در این منطقه) نیز از سیستان گزارش شده است.