آموزشی شیوه روایتگری (Narration)

[Tara Motlagh]

مانند افسری نظامی که خشکی، خشونت، جدّی و قانونی رفتار کردن شغلی و حرفه‌ای خود را با خود به خانه می‌آورد و به جای انتخاب رفتار فردی‌، خصوصی و عاطفی (خود یا من فردی) با اعضای خانواده، با ”نقاب” خویش با آنان برخورد می‌کند:

 

[Tara Motlagh]

در چنین مرحله‌ای، کهن الگوی نقاب، مهار شخص را در اختیار گرفته است و دیگر حکم نوعی سازش یا سازگاری را ندارد. این مشکل غالباً زمانی به وجود می‌آید که شخص مسائل محیط کار را نمی‌تواند در خانه فراموش کند.

 

[Tara Motlagh]

برای مثال در داستان تجلی صادق هدایت
درباره.ی داستان کوتاه و رمزآمیز ”تجلّی” ـ که در مجموعه داستان سگ ولگرد و نخستین بار در ۱۳۲۱ منتشر شده است ـ نقدی نیافته‌ام. آنچه این داستان کوتاه را برجسته‌تر ساخته است‌، کوشش ”صادق هدایت” برای رسوخ به هزارتوی ذهن و روان سه شخصیت اصلی (”هاسمیک” و همسرش و”واسیلیچ”) و ترسیم دست درازی میان دو سیمای پنهان فردی با سیمای آشکار و اجتماعی آن‌هاست که از دومی به ”پرسونا” (Persona) یا ”نقاب”، ”ماسک” و ”صورتک” تعبیر می‌کنیم.

 

[Tara Motlagh]

”تجلی” از آنجا آغاز می‌شود که ”هاسمیک” شخصیت زن ارمنی داستان درپی نخستین تجربه‌ی عشقی خود بر ”سورن‌”، برادر شوهر خود، مهر افکنده و او را به دوستی برگزیده است. ”هدایت” برای توجیه این رویکرد غریب شخصیت زن داستان خود، خواننده را با خود به حیات عاطفی ”هاسمیک” نزدیک می‌کند و نشان می‌دهد که چرا او به چنین تجربه‌ای عاطفی نیاز دارد:

 

[Tara Motlagh]

”شوهرش با آن سر طاس، شکم پیش آمده و ریش زبری که دو روز یک مرتبه می‌تراشید و مثل سگ پاسوخته دنبال پول می‌دوید و اسکناس‌های رنگین را روی هم جمع می‌کرد، هرگز نمی‌توانست آرزوهای او را برآورد. او زن گرفته بود؛ مثل اثاثیه‌ی خانه، یک جور بیمه برای زندگی مرتب و آرام، تأمین آشپزخانه و رختخواب بود؛ یک نوع پیش‌بینی برای روز پیری و فرار از تنهایی بود تا صورت حق به جانب در جامعه به خود بگیرد. فقط می‌خواست آدم مطمئنی به کارهای داخلی خانه‌اش رسیدگی بکند و بس.”

 

[Tara Motlagh]

اینک بر پایه‌ی آنچه در مورد ”پرسونا‌” گفته‌ایم می‌توان بر ”شوهر کاسب” درنگ کرد. او پیش از آن که با ”هاسمیک” ازدواج کرده باشد، با ”شغل” و ”نقش اجتماعی” خود ازدواج کرده است.

 

[Tara Motlagh]

غرقه شدن در حرفه‌ی اجتماعی و انباشتن جیب و صندوق از پول، ازدواج به قصد برخورداری از وجهه‌ی اجتماعی، بستن درِ دهان این و آن و ایجاد نوعی حصار ایمنی به دور خود از یک سو و بی‌اعتنایی به ظاهر (اصلاح روزدرمیان صورت) و حیات روانی همسر (اهمیت ندادن به رفت و آمدهای او به صرف اطمینان به وی) و یا اهمیت ندادن به توجیهات همسر به هنگام غیبت از خانه به بهانه‌های گوناگون، مصداق کامل مفهومی است که از آن به ”نقاب‌” تعبیرکردیم.

 

[Tara Motlagh]

آن که چنین ماسکی به چهره می‌زند، می‌خواهد با غرق کردن خود در مصالح معاش و الزامات حرفه‌ای و اجتماعی، خود را از آسیب نقطه ضعف‌های آشکار فردی خود ایمن دارد:

 

[Tara Motlagh]

”به آمد و شدهای هاسمیک هیچ وقعی نمی‌گذاشت. بر فرض هم که هاسمیک را زیر استنطاق می‌کشید، او همیشه می‌توانست به آسانی بهانه‌ای بتراشد.” یا ”به خدمتکار سپرد هر وقت شوهرش آمد، به او بگوید که خانم به دیدن یکی از رفقای هم مدرسه‌ای خودش رفته است.”