آموزشی صفت مفعولی

['Nika]

این نوع صفت‌های مفعولی با صفت فاعلی تفاوتی دارد و آن هم در تاکیدش بر گذشته است، در حالی که صفت فاعلی به انجام‌دهنده کار در هر سه زمان دلالت می‌کند؛ برای نمونه:

رونده یعنی آن که اکنون یا در آینده یا همیشه می‌رود، ولی رفته یعنی آن که در گذشته رفته است.

 

['Nika]

کاربرد صفت مفعولی
بنا بر آنچه گفته شد، صفت‌های مفعولی را در ارتباط با اسم می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

الف) دسته‌ای که کاملا صفت هستند و می‌توانند به عنوان وابسته اسم در ساختمان گروه اسمی به کار روند، مانند:

[درِ] گشوده
[پنجره] بسته
[پرچمِ] برافراشته
[دلِ] سوخته
[مرغِ] مرده
[سالِ] گذشته

 

['Nika]

ب) واژه‌هایی که از نظر ساختمان، صفت مفعولی هستند؛ اما کارکرد صفتی ندارند و در ساختمان فعل مجهول و ماضی بعید و التزامی و نقلی به کار می‌روند؛ مانند:

آورده، فروخته، پرسیده

این صفت‌ها به تنهایی کاربرد صفتی ندارند و تنها در ترکیب با واژه‌های دیگر صفت مفعولی می‌سازند؛ مانند:

بر باد رفته، رنج کشیده.

 

['Nika]

ترکیبات صفت مفعولی
صفت مفعولی گاهی با انواع دیگر کلمه در گروه اسمی یا حتی وصفی ترکیب می‌شود و صفت مفعولی مرکب مرخم (کامل) می‌سازد، این نوع صفت از حیث نقش دستوری اجزا و هم از حیت رابطه معنایی اجزا با یکدیگر اقسامی دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

 

['Nika]

انواع ترکیبات صفت مفعولی از حیث نقش دستوری اجزا
۱- صفت (ساخت اصلی صفت مفعولی) + صفت مفعولیِ «شده»
گرفته شده

۲- اسم + صفت
داغدیده، تربیت شده

۳- صفت + اسم
پریده رنگ، بریده زبان

۴- ضمیر + صفت
خودباخته، من‌درآورده

۵- صفت مفعولی مرکب مرخم (اسم + بن ماضی)
پشم‌آلود، گل‌اندود

۶- اسم + فعل امر
خدابیامرز

۷- مفعول + متمم و متعلقات آن + صفت مفعولی
سر به فلک کشیده

۸- ترکیب عطفی (اعم از اسم یا صفت) + صفت مفعولی در مفهوم فاعلی
دل و دین باخته، سرد و گرم چشیده

 

['Nika]

نکته: موارد هفت و هشت ساخت دو گروه‌ وصفی را نشان می‌دهد که صفت مفعولی در ساخت آنها حضور دارد.

نکته۲: در مواردی که اسم یا صفت به اول صفت مفعولی افزوده می‌شود، گاهی حرکت ه و د یا ت پیش از ه از آخر آن می‌افتد؛ مانند:

گل اندود = گل اندوده
دست‌پخت = دست‌پخته
زجرکش = زجرکشته