ادبیات کهن عطار نیشابوری

[یآقوت؛]

مثنوی اسرارنامه از اولین آثار عطار نیشابوری است. مثنوی درخشانی شامل ۳۳۰۵ بیت در ۲۲ مقاله که تحت تاثیر مخزن‌الاسرار نظامی، حدیقه‌الحقیقه سنایی و تحفه‌العراقین خاقانی خلق شد. تفاوت بیان عطار با پیشینیان در لطافت و سادگی آن است. سبکی که توانست دل عموم مردم را به‌دست آورد. عطار اسرارنامه را با توحید و نعت پیامبر اسلام و مدح بزرگان دین آغاز کرده، زان‌پس به مقولات عرفانی و صوفیانه پرداخته‌است.

 

[یآقوت؛]

عطار در این اثر ارزش و مقام انسان و برتری عشق بر عقل و مسائلی از این دست را با ظرافت و زیبایی مخصوص به‌خود به‌نظم درآورده‌است. این مسائل اولین بار توسط عطار طرح نشده اما بیان لطیف و منحصربه‌فرد او دریچه‌ای تازه در این معنا گشوده‌است.

خرد گنجشک دام ناتمامیست

ولیکن عشق سیمرغ معانیست

‌

خرد دیباچه‌ دیوان راغست

ولیکن عشق دری شب چراغست

‌

خرد نقد سرای کایناتست

ولیکن عشق اکسیر حیاتست

 

[یآقوت؛]

عطار نیشابوری عشق را در تمام اجزای عالم ساری و جاری می‌داند. عشقی که به تعبیر او نیروی محرکه‌ی کائنات است. عشق پاسخ سوالات ابدی ازلی است. همان عرصه‌ای که خرد با تمام نفوذ و سیطره‌اش در آن درمی‌ماند.

همه آفاق در عشق‌اند پویان

درین وادی کمال عشق جویان

 

[یآقوت؛]

الاهی‌نامه اثر سترگ دیگری از عطار نیشابوری است.
مثنوی عارفانه‌ای که در بیش از ۶۵۰۰ بیت سروده‌شد. الاهی‌نامه اثری تمثیلی شامل ۲۲ مقاله و یک بخش پایانی است. عطار این کتاب را نیز با ستایش پروردگار و نعت رسول اسلام و مدح اصحابش آغاز کرده‌است.

 

[یآقوت؛]

هسته‌ی اصلی اثر، داستان پادشاهی است که می‌خواهد آرزوهای شش فرزندش را برآورده‌کند.
فرزندان آرزوهای رنگارنگ خود از دختر زیباروی پادشاه پریان تا جام‌جم و آب حیات و کیمیا را به پدر عرضه می‌دارند. شرح اجابت آرزوهای فرزندان توسط پدر فرزانه‌ی آنان و تمثیل‌های بی‌نظیر عطار با زبانی جذاب و ساده اثری یگانه، پرمغز و عارفانه ساخته‌است.

 

[یآقوت؛]

اثری که در بطن خود معانی نهفت و شگفتی دارد.
در تاویل و تفسیر داستان، به پدر خلیفه و پسران آزمند به عنوان نماد و رمزی عارفانه نگریسته ‌شده‌است.
تفاسیری که ناگزیر و به‌جاست، چرا که عطار خود در بخش آغازین کتاب به طراحی چندلایه و عارفانه‌ی مثنوی اشاره می‌کند و خوانندگان مشتاق را به خوانشی عمیق و باریک‌بین سوق می‌دهد.

 

[یآقوت؛]

منطق‌الطیر یا مقامات‌الطیور از صدرنشینان متون منظوم عرفانی ایرانی است.
عطار نیشابوری این منظومه‌ی تمثیلی را نیز در قالب مثنوی آفرید.
منطق‌الطیر داستان مرغانی است که به طلب سیمرغ در سایه‌ی هدایت هدهد سفری پرمخاطره را آغاز می‌کنند.

 

[یآقوت؛]

بسیاری از آن‌ها در میانه‌ی راه درمی‌مانند.
گروهی پاپس می‌کشند و گروهی جان می‌سپارند.
در انتها سی مرغ باقی می‌ماند که همان سیمرغ موعود است. گویی تنها سفری لازم بود که به این معرفت دست یابند و سیمرغ وجود خود را بازشناسند.

 

[یآقوت؛]

شرح این سفر عرفانی و پیمودن هفت وادی طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر از زبان پرجاذبه‌ی عطار شاهکاری جاودانه
را برای دوستداران ادبیات عرفانی پارسی به‌یادگار گذاشته است.

 

[یآقوت؛]

مختارنامه مجموعه رباعیات عطار نیشابوری است.
کتابی که به گفته‌ی خود عطار به ترغیب دوستانش گردآوری شده‌است.
رباعیات عطار را از مهم‌ترین و قوی‌ترین نمونه‌های فارسی سروده‌شده در این قالب دانسته‌اند.