دانستنی علم نجوم و خاستگاه آن در آثار ابوریحان بیرونی

[ممد صنوبر]

سیزدهم شهریور بزرگداشت ابوریحان بیرونی سرآمد علم نجوم است، منجمی توانمند که با آثار خود در زمینه نجوم سرآغاز بسیاری از تغییر و تحولات شد و دانشمندان بسیاری با الهام از او مطالعات زیادی در این حوزه انجام دادند و به ابداعات جدیدی دست یافتند.

 

[ممد صنوبر]

علم نجوم در ایران تاریخچه‌ای کهن دارد و این را می‌توان به راحتی از سازه‌های «دوراونتاشِ چغازنبیل و تخت جمشید» درک کرد و نشانگر آن است که علاقه ایرانیان به نجوم به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. نخستین نشانه‌های پیشرفت نجوم و ستاره شناسی را می‌توان اندازه گیری زمان، راه اندازی تقویم‌ها و ساعت‌های دقیق به وسیله دانشمندان ایران باستان دانست.

 

[ممد صنوبر]

موفقیت‌های ایران در علم نجوم با تغییرات فرهنگی هم ادامه داشت و پس از ورود اسلام نیز دانشمندانی مشهور همچون ابوریحان بیرونی در حوزه علم نجوم به شهرت دست یافتند.

 

[ممد صنوبر]

ابوریحان محمد بیرونی مطالعه و کسب علم آموزی را نزد ریاضیدان و ستاره شناس مشهوری به نام ابونصر منصور، فراگرفت و از همان زمان به فعالیت های علمی پرداخت. کتاب «آثار الباقیه» از جمله نوشته های ارزشمند این اندیشمند به شمار می رود. با تصرف خوارزم به وسیله محمود غزنوی در پایان سده چهارم خورشیدی، ابوریحانی بیرونی نیز به خوارزم رفت و در دستگاه حکومتی مشغول به فعالیت شد.

 

[ممد صنوبر]

وی همچنین کتاب «قانون مسعودی» را به نام مسعود غزنوی نگاشت. این ستاره شناس چیره دست کتابنامه ای از آثار زکریای رازی تهیه و فهرستی از آثار خود را به آن پیوست کرد که از آن جمله می توان به «تحقیق ماللهند، التفهیم لاوایل صناعت التنجیم و آثار الباقیه ع*ن القرون الخالیه» اشاره داشت. او توانست با انجام دادن فعالیت های علمی شیوه های اندازه گیری زمین و فاصله های روی آن را به وسیله مثلث بندی معرفی کند.

 

[ممد صنوبر]

آنچه از کتاب‌ها و نوشته‌‌های ابوریحان بیرونی و نقل تاریخ‌‌نویسان برمی‌‌آید، گویای این موضوع است که این اندیشمند از سرآمدان روزگار خود و از شخصیت‌های چندبُعدی در علم بوده است. ابوریحان بیرونی مباحث متعددی را مطرح و نظریات جدیدی را ابداع کرد که فردی پیش از او آنها را بیان نکرده بود.

 

[ممد صنوبر]

دانشمندان بسیاری درباره ابوریحانی بیرونی سخن گفته اند که از آن جمله می توان به «بارون کارادوو» مورخ و محقق فرانسوی اشاره کرد. او در کتاب متفکران اسلام چنین نوشته است: «اینک می‌رسیم به شخصیتی فکری که از حیث مرتبه کاملاً در درجه اول است و در آثار علمی قرون وسطی مقامی خاص دارد و او بیرونی است... گویی شخصیت ممتاز او از عصر وی جدا و به زمان ما نزدیک شده است. ماهیت و پختگی فکر او مانند متفکران کنونی است.»

 

[ممد صنوبر]

ابوریحان بیرونی همچنین در علوم متعدد از جمله نجوم، جغرافیا، پیدایش عالم، شیمی، کانی‌شناسی و علوم پزشکی و دارویی نظریه‌‌های جدیدی را پایه‌گذاری کرد. اودر غزنه روزگار گذراند و در پایان عمر، نابینا و ناشنوا شد. سرانجام این اندیشمند پس از سال ها تلاش و کوشش در راه علم و دانش درگذشت.

 

[ممد صنوبر]

تلاش ها و دستاوردهای ریاضیدان و ستاره شناس مشهور ابوریحان محمد بیرونی سبب شد تا به پاس زحمت های او 13 شهریور را روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی نام گذاری کنند، در واقع باید ایرانیان را بنیانگذار ستاره شناسی اسلامی دانست.

 

[ممد صنوبر]

آشنایی ایرانیان با اخترشناسی نوین نیز در سال‌های آغازین سده 13 صورت گرفت. انتشار مجله فضا در دهه 40 و 50 نیز به معرفی علم نجوم نوین به ایرانیان کمک فراوانی کرده است. افتتاح مرکز رصدخانه زعفرانیه و تلاش‌های مجله دانشمند در تمامی سال‌های انتشار برای معرفی علم ستاره شناسی و نجوم به کودکان ایرانی نسلی از جوانان علاقه مند به این علم را تربیت کرده است که در واقع بسیاری از آنان دانشمندان فعلی نجوم ایران را تشکیل می‌دهند.