تاریخ ایران فراز و فرودهای تاریخی قوم کاسی

[اولدوز]

کاسی‌ها، طوایف باستانی کوه‌نشین در سلسله جبال زاگرس و در ناحیه‌ای که لرستان در آن واقع است، می‌زیستند.

منبع عمده اطلاعات ما درباره اوضاع اقتصادی بابل، در دوره کاسی‌ها، عبارت از سنگ‌هایی است که برای تعیین مرزها نصب می‌شده است

این احتمال که كاسي‌ها از نژاد آریایی بودند، مورد تایید بعضی از تاریخ نويسان قرار گرفته است



کاسی‎ها قومی اهل عمل بودند و مديران لایق و کارآمدی تربیت کردند.

کاسی ها به‌جای محاسبه سال براساس واقعه ای بزرگ، روش ساده‌تر تاریخ‌گذاری را از روی سال‌های سلطنت پادشاه، متداول كردند تردیدی نیست که این قوم به تربیت اسب عادت داشتند و موفقیت حملات آن‎ها تا حد زیادی مرهون تحرک فراوان آنان بود.

 

[اولدوز]

واژه‌نامه‌های بابلی و آشوری، معادل‌های سامی بعضی از نام‌ها و واژه‌های کاسی را به‌دست می‌دهد. نام‌های بعضی از خدایان کاسی ما را به‌یاد خدایان هند و اروپایی می‌اندازد. سقوط سلسله کاسی‌ها در بابل را می‌توان مربوط به تعرض عیلام دانست.



کاسی‌ها، طوایف باستانی کوه‌نشین در سلسله جبال زاگرس و در ناحیه‌ای که لرستان در آن واقع است، طی هزاره دوم و اول پیش از میلاد، می‌زیستند. کاسی‌ها نخستین‌بار در اواسط سده هجدهم پیش از میلاد، به بابل حمله کردند و تا سده شانزدهم پیش از میلاد بر سراسر آن منطقه مسلط شدند.

 

[اولدوز]

دوره کاسی‌ها در تاریخ بابل، مورد بررسی کامل قرار نگرفته و از آنجا که در ایران تحقیقات بسیاری درباره این قوم صورت نگرفته است، باستان‌شناسان باید تا حد امکان مدارک و اسناد تازه‌ای درباره این‌قوم ارائه دهند؛ البته باید گفت که نام‌ها و اسناد رسمی مربوط به پایان این دوره، محفوظ مانده است. از مشهورترین بقایای معماری کاسی‌ها پرستشگاه شاه کارایندان در ارک(اوروک)، متعلق به قرن پانزدهم پیش از میلاد است.



از کاسی‌های غرب ایران، نخستین‌بار در سال۳۲۴ پیش از میلاد، یعنی در زمان اسکندر مقدونی نام برده شده است. کاسی‌ها در درون دره دجله و فرات، در مرزهای شمالی بابل جای پایی به دست آوردند و بعدها دومین سلسله بابلی را تشکیل دادند. پادشاهان کاسی حدود ۵۷۶سال در بابل حکومت کردند و احتمال دارد که نخستین پادشاهان کاسی در منطقه بابل، همزمان با آخرین پادشاه نخستین سلسله بابل، سلطنت کرده باشند.

 

[اولدوز]

یک‌راه حل موجه مساله این است که گندش، نخستین پادشاه کاسی‌ها، سلطنت خود را در نیمه سده هجدهم پیش از میلاد آغاز کرد ولی نه در بابل. به نظر می‌رسد که پادشاهان کاسی، اعضای یک‌خانواده اشرافی و نظامی بودند. استیلای طولانی آنان بر بابل نشان می‌دهد که آنان فرمانروایانی با کفایت و محبوب بودند.

 

[اولدوز]

زبان و سیستم مالیات کاسی‌ها

درباره زبان‌شان اطلاعات زیادی در دست نیست. واژه‌نامه‌های بابلی و آشوری، معادل‌های سامی بعضی از نام‌ها و واژه‌های کاسی را به‌دست می‌دهد اما معلوم نیست که آن واژه‌ها هندي و اروپایی باشند، هرچند نام‌های بعضی از خدایان کاسی، ما را به‌یاد خدایان هندواروپایی می‌اندازد. خدای دیگر کاششره نام دارد که کلمه کاشی شاید از اسم او گرفته شده باشد. اسب، که نخستین‌بار در روزگار فرمانروایی کاسی‌ها در بابل، مورد استفاده واقع شد احتمالا وجهی مقدس داشت.



وجود بعضی مدارک ادبی آن زمان نشان می دهد که فرمانروایان کاسی، زبان و مذهب رسمی را حفظ و هدایای خود را به خدایان و پرستشگاه ها یا دعاهایی به زبان بابلی اهدا می‌کردند. یکی از پادشاهان بابل به نام اگوم، تندیس‌های مردوک و همسرش ساربانیت را به جای نخست باز گرداند. مدارک کاسی آن زمان زیاد نیست و اوضاع معاصر عيلام، بابل و سایر نقاط جهان سامی را روشن نمی‌کند.

 

[اولدوز]

بیشتر مدارک متعلق به بایگانی گوئنا، یعنی استاندار شهر نپور است. این نامه‌ها که از سوی پادشاهان و کارمندان عالی‌رتبه خطاب به گوئنا، یعنی از سوی افراد بالاتر به کارمند زیر دست خود است، نشان می‌دهد که در سده‌های چهاردهم و سیزدهم پیش از میلاد در بابل حکومت ملوک‌الطوایفی برقرار بوده است. گوتنا به منزله مالک عمده به‌شمار می‌رفته و افراد زیردست به او ماليات می‌پرداختند و بیگاری می‌کردند، از خزانه حاکم جیره لازم داده می‌شده و به کشاورزان وامی برای خرید بذر پرداخت می‌شده است.



اسناد بسیاری که درباره مالیات و مال الاجاره در نپور به دست آمده ما را با روش کار کاسی‌ها آشنا می کند. مالیات شامل همه گونه محصول صحرایی، پشم، پوست و رو کن از سوی افراد و شهرها بود. یکی از جنبه های مدارک کاسی این است که تاریخ ذکر شده بر طبق شعار سال پادشاه وقت است نه بر طبق واقعه مهمی که در آن زمان روی داده باشد.

 

[اولدوز]

ابتکار دیگر کاسی‌ها، عبارت از نصب علايم سنگی برای تعیین حدود زمین‌ها بوده و از آن نمونه‌هایی باقی مانده است. این سنگ ها، عبارت از منشوری بوده است که با آن پادشاه به افراد مورد نظر خود هدایایی مانند زمین اعطا می کرده است. بر این سنگ‌ها مطالبی مانند مواد قرارداد، علایم مربوط به علم هیات و سایر علامت‌های خدا پانی که هدايا تحت حمایت آن‌ها قرار داده می شد و همچنین لعن کسانی که حقوق اعطا شده را لغو مي‌كردند، ذکر می‌شد. وجه جالب سنگ های مزبور تنها از لحاظ اقتصادی و دینی نیست بلکه ارزش هنری نیز دارند.

 

[اولدوز]

هنر در عصر کاسی‌ها

از نمونه‌های دیگر هنر کاسی‌ها باید به مهرهای استوانه‌ای شکل اشاره کرد که مطالب روی آن‌ها، مفصل‌تر از مطالب روی مهرهای دوره پیشتر است. مهرهای استوانه‌ای، دارای علایمی مانند ابوالهول است و نشان می‌دهد که این منطقه با مصر در رابطه بوده است. صلیب یونانی و شکل‌های پرندگان و جانوران که همگی حاکی از نفوذ بیگانگان است، روی مهرهای مزبور نیز دیده می‌شود اما پرستشگاه‌هایی که پادشاهان کاسی در اور، تل الورکا و ارک(در عراق) و دور گوری گالزو برپا می‌کردند، بیشتر دارای سبک بابلی بود و گاهی جزییاتی بر آن می‎افزودند که تقلیدی از سبک بین النهرين شمالی و شاید سرزمین کاسی‌ها بود.



یک ابتکار کاسی‌ها در تل الوركا، عبارت از استفاده از آجر، برای ایجاد نقوش برجسته بر نمای پرستشگاه ها بود. از کاسی‌ها تندیس‌های سفالینی شامل سر ماده شیری به اندازه طبیعی و سر مردی با سبیل رنگ‌شده و ریش بلند، یافت شده است اما روی هم‌رفته آثار ادبی و تندیس‌سازی و معماری کاسی‌ها، در مقایسه با آثار گذشتگان پیش از آن ها، دارای ارزش کمتری است.

 

[اولدوز]

در سده دوازدهم پیش از میلاد، عیلام که نیروی خود را باز یافته بود، ضربه نهایی را بر قدرت کاسی‌ها در بابل، که بر اثر شورش محلی ضعیف شده بود، وارد آورد. در هزاره اول پیش از میلاد، کاسی‌ها به کوه‌های زاگرس عقب‌نشینی کردند و در آنجا از پیشرفت آشوری‌ها به شرق جلوگیری به عمل آوردند و به ایرانیان خراج پرداختند. در اواخر دوره هخامنشی، مغلوب اسکندر مقدونی شدند ولی سپس استقلال خود را باز یافتند.



روابط کاسی‌ها با دولت مصر

غلبه کاسی‌ها بر بابل، اگرچه در بخش عمده آن سرزمین، بی درنگ با موفقیت همراه بود ولی در جنوب، به تدریج و به وسیله روسای مستقل کاسی انجام گرفت و بعد از یک دوره کشمکش با بومیان، تسلط کاسی‌ها بر منطقه تکمیل شد و امور اداری آن سرزمین در بابل متمرکز شد. خوشبختانه شمار مهاجمان تازه وارد، به اندازه جمعیت بابل نبود.

 

[اولدوز]

این احتمال که آنان از نژاد آریایی بودند، مورد تایید بعضی از تاریخ نويسان قرار گرفته است و ما می‌توانیم آنان را با فرمانروایان مینایی، که استیلای خود را بر ساکنان پیشین و غیر ایرانی سو بار تو، یا شمال بين‌النهرين، مستقر ساخته بودند، خویشاوند بدانیم. کاسی‎ها قومی اهل عمل بودند و مديران لایق و کارآمدی تربیت کردند. مهم‌ترین خدمت آنان به بابل، روش گاه‌شماری بوده است. کاسی‌ها به جای محاسبه سال براساس واقعه ای بزرگ، روش ساده‌تر تاریخ گذاری را از روی سال های سلطنت پادشاه، متداول ساختند.



استفاده از اسب

تردیدی نیست که این قوم به تربیت اسب عادت داشتند و موفقیت حملات آن‌ها تا حد زیادی مرهون تحرک فراوان آنان بود. تا آن زمان، مردم از الاغ و سایر چارپایان برای حمل و نقل استفاده می‌کردند اما با آمدن کاسی‌ها، اسب ناگهان در سراسر آسیای غربی، به صورت حیوان بارکش سودمندی درآمد. پیش از این زمان والاغ کوهی که اسب را در بابل به این نام می‌خواندند، حیوان نادری بود و قدیم‌ترین اشاره‌ای که به آن شده است در عصر حمورابی دیده می‌شود.



در آن دوره طوایف کاسی، کوچ نشین‌هایی در نواحی غربی عیلام تشکیل دادند و هنگامی که دسته‌های کوچکی از آنان وارد دشت بابل شدند تا به عنوان کارگران دروکار استخدام شوند، ابزارهای خود را همراه بردند. استفاده از اسب وارداتی، به این ترتیب، فروش این چارپا را تسهیل می کرد و احتمالا آن‌ها از خدمات دارندگان این چارپاهای تازه وارد استفاده می کردند. اما نخستین مهاجران کاسی باید افرادی ساده و غیر پیشرفته بوده باشند زیرا در هیچ قرارداد این دوره اثری از گردآوری ثروت به وسیله آن ها یا مشارکت‌شان در فعالیت های بازرگانی، در سرزمین جدید دیده نمی‌شود.



تنها دلیل استخدام آن ها در امری غیر از کارهای دستی، عبارت از قراردادی است که در زمان سلطنت امی-دینانا بسته شده است. از این قرارداد، چنین بر می‌آید که یک نفر کاسی، دشت زراعت نشده ای را برای کشاورزی به مدت دو سال اجاره کرده است.