آموزشی فرانقد در نقد تاریخی

[Kosarvalipour]

آيا نقد يك متن به معناي پايان راه است و وظيفة انتقاد را در اينجا بايد خاتمه يافته تلقي كرد يا اينكه مراحل ديگري هم براي ادامة راه متصور است ؟

 

[Kosarvalipour]

اگر پايان نقد اثر را پايان كار فرض كنيم، مسلماً تاريخ علم گرفتار ركود و ايستايي مي شود و زايش و بالشي در رشته هاي مختلف علم صورت نمي گيرد . فرض چنين محالي بانگاهي گذرا به تاريخ علم و تداوم سلسله نقدها و كنكاش ها كاملاً اثبات مي شود اگر اين چنين نبود شايد رسالة تهافت الفلاسفۀ غزالي كه به انگيزة اثبات تناقض آموزه هاي فلسفي نگاشته شده بود بساط فلسفه را برمي چيد، اما دفاعية ابن رشد از فلاسفه در رسالة تهافت التهافت كه در حقيقت نقد نقد غزالي است مانع از خاموشي چراغ فلسفه در عالم اسلامي براي هميشه شد يا حداقل آموزه هاي فلسفي را براي نسل بعدي حفظ كرد.

 

[Kosarvalipour]

نمونه هاي بسياري در تاريخ علم و نزد انديشوران اسلامي داريم كه تداوم نقدها به گشودن راهي نو در دانش يا چشم اندازهاي جديد فراروي اهل علم و خرد انجاميده است. اينجاست كه انديشة كاوشگر انسانِ خلّاق به مرزهاي نقد هم اكتفا نمي كند و آنها را در مي نوردد تا با عبور از آنها شاهباز بلند پرواز خود را در سپهر دانش به پرواز درآورد.

 

[Kosarvalipour]

اگر نقد گاليله مبني بر كرويت زمين بر انديشة كليسايي همچنان در محاق سركوب و الحادگويي باقي مي ماند و حدود پندارهاي كليسايي آن روز را نمي پيمود ، چه آينده اي براي دانش بشري قابل تصور بود؟

 

[Kosarvalipour]

پس نقد نه پايان يك راه بلكه مي تواند آغازگر و اصلاحگر يك مسير علمي باشد. اينجاست كه قدم در مرحله اي فراتر مي گذاريم كه مي توان آن را «فرانقد» ناميد.

 

[Kosarvalipour]

فرانقد علاوه بردلالت معناي نقدِ نقد يا به عبارتي بهتر تداوم نقد ـ كه به نمونه هايي از آن اشاره شد ـ شايد بتوان معناي ديگري نيز براي آن متصور شد: فرانقد به منزلۀ ادبيات انتقادي يك حوزۀ معرفت ، دانش يا حتي يك نظريه. براي مثال ، از زمان ظهور ماركسيسم تا به حال نقدهاي بسياري از زواياي مختلف بر آن نوشته يا گفته شده است، اعم از نقدِ نقد يا پاسخ به نقد. محقق امروزي اگر بخواهد دربارة وجوهي از مكتب ماركسيسم نقد بنويسد مسلماً بخشي از آموخته هاي ذهني او را همين نقدها دربارة ماركسيسم شكل داده اند، لذا خودآگاه يا نا خودآگاه تحت تأثير چنين ميراث انتقادي، دست به نقد مي زند؛

 

[Kosarvalipour]

چراكه هدف او نه واگويي نقد هاي پيشين ـ كه منافي نگاه نو و نقد جديد است ـ بلكه گشودن روزنه اي نو در فهم و نقد دقيق تر ماركسيسم است.

 

[Kosarvalipour]

در مثال ديگر از ادبيات فرانقد مي توان به نقد هاي طيف هاي مشروطه خواه و مشروعه خواه در تاريخ معاصر ايران اشاره كرد كه انبوهه اي از ادبيات نقد در اين حوزه پديد آورده اند. پس اگر بخواهيم در يك نگاه كلي ويژگي هاي فرانقد را برشماريم مي توانيم به مؤلفه هاي زير اشاره كنيم:

 

[Kosarvalipour]

1. فرانقد، ذاتي پيشرفت علم است؛ 2. از آنجا كه فرانقد اساسي علمي دارد ، نسبت به علوم هم جنبة ايجابي دارد مانند كرويت زمين و هم جنبة سلبي مانند بُطلان كيميا گري

 

[Kosarvalipour]

3. عموماً بر گرد انديشه ها ، نظريات و يافته هاي جديد و مورد مناقشه شكل مي گيرد؛ 4. فرانقد تابعي مستقيم از توسعه و پيچيدگي علوم در هر عصر است.