ادبیات کهن فروغ فرخزاد

[fatemeh bano]

همکاری فروغ با ابراهیم گلستان ادامه داشت و در ساخت فیلم خشت و آینه نیز با او همکاری کرد. فروغ با موفقیت در سینما پا به عرصه تئاتر نیز گذاشت و در سال ۱۳۴۲ در نمایش «۶ شخصیت در جستجوی نویسنده» به کارگردانی پری صابری درخشید. این سال را می‌توان یکی از موفق‌ترین سال‌های فعالیت هنری فروغ دانست. نکته عجیب در این زمان اقدام به خودکشی فروغ در فاصله بین سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۳، یعنی زمان اوج موفقیت او است، که نافرجام ماند. این مطلب درگیری‌های شدید روحی و کشمکش‌های درونی فروغ را در طول زندگی او یادآور می‌شود. از میان نامه‌ها و نوشته‌های فروغ نیز می‌توان به شرایط پر تنش روحی او پی برد.

 

[fatemeh bano]

فروغ در زمینه ترجمه نیز فعالیت کرد و سیاحت نامه هنری میلر در میلان را در سال ۱۳۴۳ به فارسی برگرداند. نمایشنامه «ژان مقدس» اثر برنارد شاو نیز از دیگر ترجمه‌های فروغ در این سال بود که قرار بود فروغ در آن نمایش نیز به ایفای نقش بپردازد. در همین سال فروغ بار دیگر به آلمان، ایتالیا و فرانسه سفر کرد تا با تهیه‌کنندگان و ناشران اروپایی دیدار کند. نتیجه این سفر پیشنهادهای مختلف کاری از سوی تهیه‌کنندگان و ناشران اروپایی در سال بعد بود. تا سال ۱۳۴۵ که آخرین سال عمر فروغ بود، او به اروپا سفر و در فستیوال مؤلف شرکت می‌کرد.

یکی از پرهیاهوترین بخش‌های زندگی فروغ فرخزاد، آشنایی و ارتباط او با ابراهیم گلستان بود که تا سال‌ها در پرده ابهام باقی ماند. در سال ۱۳۹۵ ابراهیم گلستان به‌طور مفصل به شرح آشنایی و ارتباط خود با فروغ فرخزاد پرداخت. آنچه مسلم است، تاثیر عمیق این دو بر یکدیگر در خلق آثاری قابل اعتنا است.

 

[fatemeh bano]

فروغ فرخزاد در ۲۴ بهمن سال ۱۳۴۵ و در ساعت ۴:۳۰ بعد از ظهر، در حالی که سوار بر خودروی جیپ ابراهیم گلستان در حال رانندگی بود، در مسیر جاده دروس-قلهک از جاده منحرف و خودروی او واژگون شد و جان خود را از دست داد. دو روز بعد مراسم خاکسپاری فروغ به‌همراه خانواده، دوستان، هنرمندان و علاقمندانش برگزار شد.

پس از درگذشت فروغ، شاعران و هنرمندان زیادی به نقد آثار او پرداختند و تقدیم نامه‌هایی برای او سرودند. مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو از جمله این شاعران بودند. فیلم‌های مستند متفاوتی نیز پس از مرگ او به معرفی فروغ و آثارش پرداختند که از میان آن‌ها می‌توان به فیلم «سرد سبز» ساخته ناصر صفاریان اشاره کرد.

 

[fatemeh bano]

آرامستان ظهیر الدوله در شمال تهران و حد فاصل امامزاده قاسم و تجریش محل دفن فروغ فرخزاد است. به‌جز فروغ فرخزاد شخصیت‌های برجسته‌ای از ادبیات و موسیقی ایران در این آرامستان دفن شده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان محمد تقی بهار، ابوالحسن صبا، قمر الملوک وزیری، روح الله خالقی و رهی معیری را نام برد

 

[fatemeh bano]

این آرامستان خصوصی است و بازدید از آن برای عموم تنها در روزهای پنجشنبه و طبق ضوابطی خاص مقدور است. آرامستان ظهیر الدوله در سال ۱۳۷۷، به‌عنوان اثر ملی توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسید، اما متاسفانه بیشتر سنگ قبرهای این آرامستان در معرض ویرانی کامل قرار دارند.

 

[fatemeh bano]

فروغ فرخزاد در روز ۲۶ بهمن سال ۱۳۴۵، پس از غسل در امامزاده اسماعیل قلهک، در آرامستان ظهیر الدوله به خاک سپرده شدند. در مراسم خاکسپاری فروغ فرخزاد شخصیت‌های برجسته ادبی مانند مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی، بهرام بیضایی، نجف دریابندری و بسیاری دیگر از هنرمندان حضور داشتند. ابراهیم گلستان در مصاحبه سال ۱۳۹۵ خود به خریداری سه قبر در این آرامستان برای خود، فروغ و فخری گلستان اشاره کرد، اگرچه او در مراسم تشییع فروغ شرکت نکرد.

 

[fatemeh bano]

فروغ فرخزاد در طول سال‌های عمر خود پنج مجموعه شعر نوشت که چهار تا از مجموعه‌ها را خودش منتشر کرد و آخرین کتاب شعر او پس از مرگ فروغ به‌صورت امروزی‌ آن چاپ شد. نخستین کتاب از اشعار فروغ فرخزاد «اسیر» نام دارد که شامل ۴۴ قطعه است. اشعار این مجموعه پیش از انتشار به‌صورت تکی در مجله‌های هنری زمان خود چاپ شدند و نظر منتقدان و شاعران زیادی را جلب کردند. در این مجموعه آنچه به چشم می‌خورد روح و احساس شاعر است که فروغ در آن بدون هیچ ریاکاری عواطف خود را بی پرده نمایان می‌کند. در مورد این مجموعه می‌توان گفت که از لحاظ پختگی کلام، اشعار مجموعه اسیر فاصله زیادی با آخرین شعرهای فروغ دارند، اما هیجان و شور شاعر در این شعرها به وضوح دیده می‌شود. مجموعه اسیر در سال ۱۳۳۱ و پس از تولد فرزند او، کامیار، منتشر شد.

 

[fatemeh bano]

دومین مجموعه شعر فروغ «دیوار» نام دارد که در سال ۱۳۳۵ برای نخستین بار انتشار یافت. فروغ در این مجموعه نیز با همان رویکرد مجموعه اسیر، اما با صراحت بیشتر به بیان دغدغه‌های بانویی جوان می‌پردازد. آشنایی با مسایل زندگی شخصی فروغ فرخزاد، درک اشعار این مجموعه را ساده‌تر می‌کند. شعرهای فروغ در این زمان با توجه به مشکلات زندگی خصوصی او، سرشار از ناامیدی و بدبینی است. در مجموعه دیوار ۲۵ شعر کوتاه و بلند وجود دارد و در مقدمه آن، فروغ غزل «گل در بر و می در کف و معشوق به کام است» از حافظ، چهار رباعی از خیام، منظومه چهارم گفتگوی شیطان از بهشت گمشده میلتون و دو خط از دیوان شرقی گوته را آورده است. توجه به مفاهیم آثار منتخب فروغ در مقدمه این مجموعه می‌تواند، تصویری از روح حاکم بر اشعار مجموعه دیوار به خواننده ارائه دهد.

 

[fatemeh bano]

سومین مجموعه شعر فروغ «عصیان» نام دارد. مجموعه عصیان تنها یک سال پس از مجموعه دیوار و در سال ۱۳۳۶ منتشر شد. همان طور که از نام این مجموعه پیدا است، اشعار این مجموعه نمایانگر روح عاصی و سرکش شاعر هستند. انسان خطاکار در تقابل باشیطان و خدا، دست مایه دو اثر نخست این مجموعه است. شعرهای «عصیان بندگی» و «عصیان خدایی» در ابتدای این مجموعه از بلندترین شعرهای فروغ هستند.

 

[fatemeh bano]

در مجموعه عصیان ۱۷ قطعه شعر وجود دارند و استفاده از آرایه‌های ادبی و تمثیل‌های شاعرانه در این مجموعه نسبت به آثار گذشته فروغ، رشد چشمگیری داشته‌اند. در ابتدای این مجموعه نیز فروغ به‌جای مقدمه، بخش‌هایی از دعای حضرت موسی و باب سوم از مرثیه ارمیا در تورات و سوره‌ای از قرآن را آورده است. مجموعه‌های دیوار و عصیان به گفته فروغ، دست و پا زدنی ناامیدانه میان دو مرحله از زندگی او است.

پس از سه مجموعه نام برده شده دو کتاب شعر دیگر نیز از فروغ به چاپ رسیده است که «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد...» نام دارند. مجموعه تولدی دیگر آخرین اثر فروغ است که توسط خود او منتشر شد و پختگی شاعر در شعرهای این مجموعه به چشم می‌خورد.