معرفی کتاب فلسفه زندگی

[ALVIN]

کلاه‌خود بر سر و شمشیر به کمر داشت ... به طرف جنازه می‌رفت و با هر قدم گام‌هایش آهسته و آهسته‌تر می‌شد و با حیرت به محکومانی که ساکت نشسته و با ترش‌رویی از هر سو به او چشم دوخته بودند نگاه می‌کرد. یکی دو گام مانده به جنازه ایستاد، گویی ناگهان از چیزی یکه خورده بود.

 

[ALVIN]

منظرهٔ جسدِ کاملاً عریان و چروکیده که چیزی جز غل و زنجیر بر تن نداشت، تأثیر عمیقی بر او گذاشت و ناگهان شمشیر از کمر باز کرد و کلاه از سر برداشت ـ بی آن‌که طبق مقررات موظف به چنین کاری باشد ــ و صلیب بزرگی بر سی*ن*ه کشید. سربازی جنگ‌آزموده و سپیدمو بود که سال‌ها در خدمت نظام گذرانده بود. یادم می‌آید که در همان لحظه چکونف، مرد سپیدموی دیگری، هم کنار او ایستاده بود

 

[ALVIN]

بدون گفتن حتی یک کلمه یک‌سره به‌صورت افسر نگهبان خیره شده بود و تک‌تک حرکات او را با دقتی عجیب دنبال می‌کرد. اما نگاهشان با هم تلاقی کرد و به دلیلی لب پایین چکونف ناگهان شروع به لرزیدن کرد. لبش را به شکل عجیبی کج و معوج می‌کرد و دندان‌هایش را نشان می‌داد، گویی بی‌اراده توجه افسر نگهبان را به جنازه جلب می‌کرد. در همین حال به‌سرعت گفت:

 

[ALVIN]

هم مادری داشت!» و بعد بیرون رفت.
به خاطر دارم که این کلمات تا عمق وجودم رخنه کردند ... چرا او چنین چیزی گفت، چه چیزی سبب شده بود این جمله به ذهنش بیاید؟
طبیعی است فکر کنیم افسر نگهبان و چکونف با دیدن مرد مرده در اصل واکنش مشترکی نشان دادند:

 

[ALVIN]

آن‌ها ناگهان مسحور درک این حقیقت شدند که مردن این انسان خاص چه معنایی دارد. اما این امر چه معنایی دارد؟ واقعاً چه چیزی موجب شد آن کلمات به ذهن چکونف برسد؟ و چرا سخن چکونف چنین تأثیری روی داستایفسکی داشت؟ معنای اخلاقی و روحانی این کلمات چیست؟

 

[ALVIN]

هر روز صدها هزار، شاید هم میلیون‌ها انسان می‌میرند. ما نسبت به عمدهٔ این مرگ‌ها بی‌اعتناییم. اما گاهی کسی می‌میرد که برای ما مهم است، کسی که مرگش برای ما ضایعهٔ عظیمی است. چون برخی افراد هستند ـ و تعدادشان هم بسیار اندک است ــ که در نظر ما جایگزین ندارند

 

[ALVIN]

اگر دربارهٔ ماهیت این جایگزین‌ناپذیری بیندیشیم به توصیف شخصیت مرد یا زنی که مرده است نزدیک می‌شویم. و البته وقتی هم که از جایگزین‌ناپذیری سخن می‌گویم تا اندازه‌ای همین تفاوت شخصیت را مَد نظر داریم. اما در داستانی که نقل شد، داستایفسکی تصریح دارد که واقعاً هیچ‌ک.س میخائیلوف را خوب نمی‌شناخت.

 

[ALVIN]

ضربه‌ای که مرگ میخائیلوف به افسر نگهبان و چکونف و خود داستایفسکی وارد کرد به این دلیل نبود که آن‌ها از مرگ مردی دارای فلان و بهمان ویژگی‌های شخصیتی ـ هر اندازه هم که این ویژگی‌ها جالب و اصیل و غیرعادی بوده باشد ــ ناگهان بهت‌زده شده باشند. کلماتی که چکونف در مرگ میخائیلوف می‌گوید نشان‌دهندهٔ آن است که مسئلهٔ دیگری در میان بوده؛ مسئله‌ای که از جنبه‌ای غیر از ماهیت ویژگی‌های شخصیتی فردْ دارای اهمیت است و واکنش آن‌ها در برابر مرگ مرد محکوم با آن ارتباط داشته است.