فلسفی فلسفه نگاه ما به ادبیات را دگرگون می‌کند

[شهرزاد قصه گو]

فلسفه ادبیات» با وجود کارآمدی‌اش در گشودن افق‌های نو درباره ادبیات و بررسی کیفیت هنری آن، قدمتی طولانی ندارد و شاخه‌ای نسبتا نوپا در زیبایی‌شناسی تحلیلی است، در برخی کشورها همچون ایران، حوزه‌ای تازه نیز محسوب می‌شود که با خلاء منابع مطالعاتی نیز رو به روست.

 

[شهرزاد قصه گو]

کتاب «فلسفه ادبیات» اثر پیتر لامارک که با ترجمه میثم محمدامینی و به همت نشر نو منتشر شده، به لحاظ ارزش محتوا و جامعیت متن تنها منبع جدی و جامع در این زمینه محسوب می‌شود که به زبان فارسی برگردانده شده است و شامل بررسی و معرفی کاملی از مباحث طرح شده در این حوزه است.

 

[شهرزاد قصه گو]

فلسفه ادبیات» شاخه‌ای است از فلسفه هنر ادبیات، چه در قالب رمان و یا شعر که به منزله طرح‌ها یا مصنوعاتی هستند که نوعی هنرمندی در آنها بکار رفته است که درک آنها نه تنها لذت بخش که تابع زیبایی‌شناسی خاص خود نیز هست. پیتر لامارک در کتاب خود ادبیات را به عنوان صورتی از هنر مورد بررسی و پژوهش قرار می‎‌دهد.

 

[شهرزاد قصه گو]

در این کتاب از منظر درک «فلسفه ادبیات» در می‌یابیم که چه ویژگی‌هایی باعث می‌شود که یک متن مکتوب را ادبیات فرض کرد؟ چرا ادبیات برای ما دارای اهمیت است و هنگامی که متنی ادبیات فرض می‌شود فی‌نفسه چه ارزش و اهمیتی پیدا می‌کند؟ مبنای این ارزش و اهمیت چیست؟

 

[شهرزاد قصه گو]

لامارک به درستی ادعا می‌کند که مخاطبان کتاب «فلسفه ادبیات» فقط علاقه‌مندان به فلسفه نیستند، بلکه منتقدان و همین‌طور خوانندگان عادی هم که به ادبیات علاقه‌مندند و ذوق دنبال کردن مسائلی ورای امور عادی و پیش پا افتاده را دارند، می‌توانند این کتاب را بخوانند. روشی که نویسنده در این کتاب در پیش گرفته، روش تحلیلی است و به طور مستقیم به مسائل فلسفی می‌پردازد.

 

[شهرزاد قصه گو]

پیترلامارک در کتاب خواندنی‌اش به چند نکته کلیدی در حوزه «فلسفه ادبیات» تاکید دارد، به زعم او فلسفه ادبیات متضمن نگاهی مستقل به ادبیات با رویکرد تحلیلی است؛ همچنین در این حوزه همچون یک فیلسوف باید به ادبیات نگریست و به تحلیل مفاهیم پرداخته و مرزهای آن را از حوزه‌های دیگر جدا کرد.

 

[شهرزاد قصه گو]

این مهم برای تفکیک نظریه ادبی که اغلب با فلسفه ادبیات دچار خلط مبحث شده ضرورتی ویژه دارد. در نظریه ادبی برای تجلیل ادبیات از دیگر حوزه‌ها نیز استفاده شده و استقلال ادبیات را زیر سوال می‌برد.

 

[شهرزاد قصه گو]

نویسنده کتاب در فصول میانی کتاب مفصلا به مباحثی همچون کیستی مولف، جایگاه مخاطب، چگونگی درک هنری و نسبت آن با فهم معنا، تجربه لذت مخاطب در برابر ادراک هنری، تخیل در داستان و واکنش خواننده نسبت به آنچه در حقیقت ناموجود است اما در داستان وجود یافته و... می‌پردازد

 

[شهرزاد قصه گو]

از جالب‌ترین مباحث کتاب که در فصول پایانی آن مطرح شده مفهوم صدق یا غیر صدق (کذب) است. پیتر لامارک نشان می‌دهد که به دلیل ماهیت خاص و متفاوت ادبیات با دیگر حوزه‌ها مفهوم صدق و کذب نیز شکلی متفاوت می‌یابند. کذب بودن مفهوم یک اثر ادبی می‌تواند در کیفیت هنری نقش داشته باشد و آیا باید چنین ملاکی در نگاه فلسقی به ادبیات دخیل کرد؟

 

[شهرزاد قصه گو]

در یک جمع بندی کلی با توجه به آنچه گفته شد، کتاب فلسفه ادبیات اثری است که خواندنش هم برای مخاطبان ادبیات، هم برای نویسندگان و به خصوص برای منتقدان، فرصتی است مغتنم چرا که علاوه بر گشودن افق هایی نو و به درک ما از ادبیات نیز وسعت می‌بخشد.