آموزشی فن ترجمه | بررسی از نظر مترجمان موفق

[DELARAM]

آیا برای مترجم شدن (مخصوصا ترجمه ادبی) به تحصیلات آکادمیک نیاز است؟

---

گلی امامی، نویسنده و مترجم خوش‌ذوق، در گفت و گو با فصل‌نامه مترجم (۲۲ ژوئن ۲۰۲۰) درباره نقش تحصیلات برای مترجمان ادبی چنین می‌گوید:
«من گفته‌ام از دانشکدە مترجمی مترجم ادبیات بیرون نمی‌آید، همچنان هم بر این عقیده هستم، ولی نگفتم که مترجم حرفه‌ای نمی‌شوید. بدیهی است برای مترجم حرفه‌ای بودن باید زبان مبدأ و مقصد را اصولی، علمی و در سطح دانشگاهی آموخت.

 

[DELARAM]

ولی ترجمه ادبیات ورای دانستن اصولی و علمی زبان است؛ مترجم ادبیات به خالقیت، ذوق و غریزه ادبی نیاز دارد که نه در دانشکدە مترجمی و نه هیچ دانشکده‌ای نمی‌شود آموخت. همانگونه که فارغ‌التحصیل‌شدن از دانشکدە نقاشی یا ادبیات شما را با اصول موضوع آشنا می‌کند ولی لزوما از شما نقاش یا شاعر یا نویسندە درجه‌یک نمی‌سازد.

---

یک بررسی کوتاه به شما ثابت می‌کند که تقریبا هیچ یک از بزرگان ترجمە ما، کسانی که با اشتیاق و اطمینان خاطر کتاب‌هایشان را می‌خوانیم، از دانشکدە مترجمی فارغ‌التحصیل نشده‌اند. برخی حتی دبیرستان را هم به پایان نبرده‌اند. البته ممکن است بسیاری از آنها تحصیلات دانشگاهی داشته باشند، ولی نه در زمینە ترجمە ادبیات.»

 

[DELARAM]

مترجم در برابر جامعه و مردم چه مسئولیتی دارد؟

---

محمد قاضی، پدر ترجمه ایران، در کتاب دمی با قاضی و ترجمه، درباره مسئولیت‌ها و وظایف مترجم این‌چنین توضیح می‌دهد:
«وظیفه یک مترجم به عنوان یک عنصر آگاه در برابر مردم و جامعه این است که تنها فکرش این نباشد که از ترجمه‌اش پول دربیاورد. مترجم باید در کاری که می‌کند، تنویر افکار مردم و آگاه ساختن جامعه، اصول آزادی و شرافت انسانی را مدنظر داشته باشد.

---

مترجم باید به ترجمه آثار آثار آموزنده‌ای بپردازد راه صحیح زندگی و مبارزه در طریق نیل به آرمان‌های انسانی را به آدم‌ها بیاموزد و انسان را به نیروهای پنهان و سازنده‌ای که در نهاد اوست، آگاه سازد. مترجم مانند نویسنده نقش رهبری را بر عهده دارد، اگر از این نقش منحرف شود، هم به خود و هم به جامعه‌اش خ*یانت کرده است.»

 

[DELARAM]

مترجم چه‌گونه باید برای ترجمه، کتاب انتخاب کند؟ خودش باید کتاب‌ها را برگزیند یا از ناشر سفارش بگیرد؟

---

هومن پناهنده، مترجم و ویراستار سرآمد، در گفت و گو با وبلاگ ترجمیک درباره چگونگی انتخاب کتاب توسط مترجم چنین می‌گوید: «حقیقت این است کسی که اهل مطالعه است، ذهنش آرام آرام در همین روند شکل خواهد گرفت و خودش گزینش‌گر می‌شود؛ یعنی ذهنش فعال است و طبیعتاً کسی که اهل مطالعه و کتاب است، خودش متن را انتخاب می‌کند و آن را برای ترجمه درنظر می‌گیرد.

 

[DELARAM]

حالا ممکن است کسی که فکر فعالی دارد، به دلایلی سفارشی هم بپذیرد به دلایل مالی و پیشنهاد خوبی هم شده باشد. در نهایت، آن را انتخاب می‌کند و به انتخاب ناشر، اثری را به فارسی بر می‌گرداند.

---

البته پیش فرض این است که مترجم باید کتاب‌خوان باشد. من نمی‌دانم کسی که وارد کلاس ترجمه می‌شود، چرا کتاب نمی‌خواند؟ کسی که دانش و اهل مطالعه نباشد، منفعل است، چطوری می‌تواند ترجمه کند؟ کسی که کم مطالعه می‌کند، چرا جرأت ترجمه دارد. اگر کسی اهل مطالعه باشد و جرأت ترجمه داشته باشد، به‌هرحال خودش انتخاب‌گر خواهد بود.»

---

مترجم ادبی با دارا بودن چه ویژگی‌هایی، ترجمه‌ای خوب و روان انجام می‌دهد؟

عبدالله کوثری، مترجم و شاعر صاحب‌‌قلم، در گفت و گو با فصل‌نامه مترجم (۲۳ ژوئن ۲۰۲۰) درباره ویژگی‌ها و خصلت‌های مترجمان چنین می‌گوید:
«به گمان من جدا از ویژگی‌هایی که برای هر مترجم در هر رشته می‌توان برشمرد، یعنی تسلط به زبان مبدا، آشنایی با موضوع ترجمه و تسلط به زبان مقصد، مترجم اثر ادبی باید خصلت دیگری هم داشته باشد. این را می‌توان ذوق ادبی نامید، یا قدرت درک ادبی یا داشتن ذهنیت ادبی.
مقصود من از ذوق ادبی یا ذهنیت ادبی آن خصلتی است که به مترجم این توان را می‌دهد که هر چه بیشتر به روح اثر و به ذهن نویسنده نزدیک شود، هر واژه یا سطر را پیش از آن‌که بر کاغذ آورد براستی احساس کند و قدرت تجسم صحنه‌ها و حالات شخصیت‌ها را داشته باشد، در واقع نوعی همدلی با نویسنده –در این تردیدی نیست که مترجم ادبی کسی است – یا باید کسی باشد- که دلبسته ادبیات است یعنی با ادبیات سرزمین خود و سرزمین‌های دیگر آشنایی عمیق دارد.

 

[DELARAM]

این دلبستگی و تجربه‌ای که در طول سالیان به کف آورده او را یاری می‌کند که بار احساسی هر واژه را بدرستی بسنجد و از میان چند واژه کم و بیش مترادف آن را برگزیند که بیشترین اثر را بر خواننده فارسی می‌گذارد.

مساله دیگر لزوم آشنایی با زبان مقصد -برای ما زبان فارسی- است. اصولا برای من پذیرفتنی نیست که در زبان فارسی کسی دست به نوشتن بزند بی‌آن‌که با گذشته زبان ما و با آثار گران‌قدر این زبان آشنا باشد. متاسفانه در برخی از نوشته‌ها، ترجمه یا تالیف، این نقص کاملا هویداست، یعنی گستره واژگان نویسنده یا مترجم چنان محدود است که به آسانی می‌توان دریافت که او جز مقداری واژه روزمره و دم‌دست، چیزی ندارد و هرگز رنج مطالعه در آثار پیشینیان را بر خود هموار نکرده است…»