آموزشی قالب غزل چیست؟ استفاده صحیح در شعر... |

[DELARAM]

غزل در لغت به معنی «سخن گفتن با معشوق و عشق‌ورزی با او، حکایت از جوانی و حدیث صحبت و عشق» است. در ادبیات، غزل‌ یک قالب شعری است که پنج تا دوازده بیت دارد.

 

[DELARAM]

البته شاعرانی نیز هستند که غزلیاتی بیشتر از دوازده بیت دارند. اما معمول است که شعری با تعداد ابیات کمتر از پنج تا را غزل نمی‌شماریم. لازم به ذکر است که تعداد ابیات غزل به سلیقه سراینده بستگی دارد. مثلاً می‌توان گفت تقریباً غزل‌های حافظ یکی‌ دو بیت کوتاه‌تر از غزل‌های سعدی هستند.

 

[DELARAM]

ابیات غزل‌ هم‌وزن هستند و قافیه و ردیف مصراع‌های زوج با قافیه و ردیف مصراع اولِ بیت اول هم‌خوانی دارند. بیت اول غزل را مَطلَع (به معنی آغاز کلام) می‌نامند. مطلع باید صراحت داشته باشد و معنا و مفهوم کاملی را به شنونده منتقل کند.

 

[DELARAM]

غزلیاتی با دو یا سه بیت مطلع نیز وجود دارند که قافیه همه مصرع‌های این ابیات با هم هم‌خوانی دارد.

در غزل زیر از بیدل دهلوی یک بیت اول مطلع است.

در راه عشق توشه امنی نبرده‌ام
از دیر تا به ‌کعبه همین سنگ خورده‌ام

 

[DELARAM]

هستی جنون معامله صبح و شبنم است
اشکی چکیده تا رگ آهی فشرده‌ام

محمل کش تصور خلد انتظار کیست
گامی‌ست آرزو که به راهی سپرده‌ام

 

[DELARAM]

پیری هزار رنگ ملالم ز مو دماند
تا روشنت شود چقدر سالخورده‌ام

امروز نامه‌ام ز بر یار می‌رسد
من گام قاصد از تپش دل شمرده‌ام

در یاد جلوه‌ای که بهشت تصور است
آهی نکرد گل ‌که به باغش نبرده‌ام

اجزای من قلمرو نیرنگ ناز اوست
نقاش خامه گیر ز موی سترده‌ام

 

[DELARAM]

خجلت چو شمع‌ کشته ز داغم نمی‌رود
آیینه زنگ بسته ز وضع فسرد‌ه‌ام

گامی به جلوه آی و ز رنگم برآرگرد
از خویش رفتنی به خرامت سپرده‌ام

در خاک تربتم نفسی می‌زند غبار
بیدل هنوز زنده عشقم‌، نمرده‌ام

 

[DELARAM]

در غزل‌ زیر از سعدی سه بیت اول مطلع هستند.

بر آنم گر تو باز آیی که در پایت کنم جانی
و زین کمتر نشاید کرد در پای تو قربانی

امید از بخت می‌دارم بقای عمر چندانی
کز ابر لطف باز آید به خاک تشنه بارانی

میان عاشق و معشوق اگر باشد بیابانی
درخت ارغوان روید به جای هر مغیلانی

 

[DELARAM]

مَقطَع (به معنی پایان سخن) آخرین بیت غزل‌ است. در این بیت شاعر معمولاً تخلص خود را می‌آورد یا خود را خطاب می‌کند. البته در مواردی نیز مقطع غزل‌ ربط معنایی با شعر ندارد و در مدح شاعر یا کسی دیگر می‌آید. گاهی نیز شاعر در مقطع مصراعی را از شعر دیگر شاعران تضمین می‌کند.

 

[DELARAM]

در مقطع غزل‌ زیر، حافظ خود را خطاب قرار داده است.

یوسف گم گشته بازآید به کنعان غم مخور
کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور

ای دل غمدیده حالت به شود دل بد مکن
وین سر شوریده باز آید به سامان غم مخور

گر بهار عمر باشد باز بر تخت چمن
چتر گل در سر کشی ای مرغ خوشخوان غم مخور

دور گردون گر دو روزی بر مراد ما نرفت
دائما یکسان نباشد حال دوران غم مخور