آموزشی قالب غزل چیست؟ استفاده صحیح در شعر... |

[DELARAM]

بهترین و برجسته‌ترین بیت غزل‌ را بیت‌الغزل یا شاه‌بیت می‌نامند. ابیات زیر نمونه‌هایی از شاه‌بیت‌های چند غزل‌ فارسی هستند.

از دشمنان برند شکایت به دوستان
چون دوست دشمن است شکایت کجا بریم
«سعدی»

موی سپید را فلکم رایگان نداد
این رشته را به نقد جوانی خریده‌ام
«رهی معیری»

کجاست گوشه آسوده‌ای که چون نعلین
خیال پوچ دو عالم برون در ماند
«صائب تبریزی»

 

[DELARAM]

بیچاره آهویی که صید پنجه شیری است
بیچاره‌تر شیری که صید چشم آهویی
«فاضل نظری»

هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق
ثبت است بر جریده عالم دوام ما
«حافظ»

من از روییدن خار سر دیوار دانستم
که ناکس ک.س نمی گردد بدین بالا نشینی‌ها
«صائب تبریزی»

خنک آن قماربازی که بباخت آنچه بودش
بنماند هیچش الّا هوس قم*ار دیگر
«مولوی»

 

[DELARAM]

در غزل‌ به موضوعاتی با زمینه عاشقانه (مجازی و حقیقی)، عرفانی، اخلاقی، فلسفی، فداکارانه، خداجویانه و امثال این‌ها اشاره می‌شود. آنچه که به عنوان محرک اصلی سرودن غزل می‌توان به آن اشاره کرد عواطف و احساسات شاعر است چنان‌‌ که در غزلیات سعدی و حافظ و وحشی این تبلور عواطف به خوبی قابل مشاهده است.

 

[DELARAM]

قالب قصیده از نظر قافیه و ردیف شبیه غزل است، البته قصیده تعداد ابیات بیشتری دارد. اما تفاوت مهم‌تری از تعداد ابیات وجود دارد و آن تفاوت در محتوا و کاربرد و حال‌ و هوای غزل و قصیده است.

 

[DELARAM]

قصیده را برای موضوعی خاص می‌سروده‌اند و به عنوان منبری برای بیان مقاصدی از قبیل مدح، تهنیت، بزرگداشت، فخر، حماسه، حمد و شکایت، مرثیه، تعزیت و مسائل اخلاقی و اجتماعی و دینی و عرفانی بوده است. اما غزل بیشتر شعری است که در خلوت با انسان گره خورده و مضامینی عاشقانه دارد.

 

[DELARAM]

به همین دلیل است که زبان قصیده اغلب خشن‌تر است و فنی‌تر، اما غزل زبانی نرم‌تر و ساده‌تر دارد.

 

[DELARAM]

برای قالب غزل‌ انواعی بیان کرده‌اند که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

۱. غزل‌ عاشقانه: این نوع غزل را انوری ابیوردی جان بخشید و سعدی آن را به کمال رساند. در دوران معاصر نیز حسین منزوی غزلیات عاشقانه‌ سرود و به آن حیاتی دوباره داد.

 

[DELARAM]

۲. غزل‌ عارفانه: سنایی آغازگر غزل‌ عارفانه بود و پس از او عطار، مولوی و فخرالدین عرای آن را تکامل بخشیدند. مولوی غزل عارفانه را به حد اعلای خود رسانید. وحدت کرمانشاهی از عارفانه‌سرا‌های غزل معاصر است.

 

[DELARAM]

۳. غزل‌ تلفیقی: این نوع، همان‌گونه که از نامش پیداست، تلفیقی از غزل‌ عارفانه و عاشقانه است که در قرن هفتم و هشتم مورد توجه قرار گرفت. از شاعران این نوع غزل می‌توان به اوحدی مراغه‌ای، خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، عماد فقیه کرمانی و البته حافظ شیرازی اشاره کرد که آن را به کمال رساند.

 

[DELARAM]

۴. غزل‌ قلندری: در این نوع غزل‌ شاعر تظاهر و راکاری زاهدان را مورد نکوهش قرار می‌دهد که از شاعران این غزل می‌توان به سنایی، خاقانی، عطار، فخرالدین عراقی، سعدی، عبید زاکانی و حافظ اشاره کرد.