تاریخ ایران مردمان استعمارستیز سرزمین پارس

[AYSAL.]

استعمار پدیده ای اروپایی محسوب می شود که از آغاز سده دهم قمری به تدریج به سرزمین‌های اسلامی وارد شدند و در جهت منافع خود حقوق ملت های دیگر را پایمال کردند. در همین پیوند عده ای به صورت فردی و جمعی در برابر این زیاده خواهی ها قرار گرفتند. شخصیت هایی که یکی از آنها رئیسعلی دلواری است که در ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی در برابر نیروهای انگلیسی به شهادت رسید. به همین دلیل سالروز شهادتش در تقویم به نام روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس نامگذاری شده است. پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به این مناسبت به معرفی چند تن از شخصیت های استعمارستیز در تاریخ معاصر ایران پرداخته است

 

[AYSAL.]

رئیسعلی دلواری؛ رهبر قیام مبارزان تنگستانی رئیسعلی دلواری شجاع ترین رهبر مبارزان تنگستانی بود که علیه استعمارگران انگلیسی در آخرین سال های قرن گذشته خورشیدی مبارزه کرد. پس از اینکه کودتای ضد انقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه خواهان به استقرار دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، انجامید کانون مقاومت علیه استبداد صغیر در بوشهر به وجود آمد و رئیسعلی دلواری و همرزمان وی از تنگستان و دشتی طی یک هجوم ناگهانی بوشهر را از لوث وجود عناصر وابسته به دربار پاکسازی کردند و اداره امور گمرک و انتظامات را عهده دار شد اما این امر بر دولت انگلیس که به دنبال مطامع استعماری خود در جنوب بود، گران آمد. به همین دلیل برای تضعیف مشروطه خواهان و سلطه بر منافع اقتصادی جنوب ایران شروع به سرکوب عناصر انقلابی کردند اما رئیسعلی مردی نبود که به آسانی از عقاید خود دست بردارد و فعالیت گسترده تری علیه منافع انگلیسی ها در جنوب ایران آغاز کرد و اقتصاد بازرگانی انگلیس را در بوشهر به خطر انداخت تا آنکه انگلیسی ها احمد خان دریا بیگی حاکم دست نشانده بوشهر را برای سرکوب رئیسعلی تحریک کردند. وی با پشت گرمی انگلیسی ها چند بار به تنگستان و حوالی دلوار حمله کرد اما این حملات با مقاومت شجاعانه رئیسعلی و یارانش دفع شد. این بار احمدخان خواست رئیسعلی را تطمیع کند اما این سردار شجاع به احمد خان گفت برو به اربابات بگو ایرانی غیرت دارد و غیرت قیمت ندارد.

 

[AYSAL.]

سرانجام در کشاکش جنگ جهانی اول انگلیسی‌ها در ۱۷ مرداد ۱۲۹۴ خورشیدی بوشهر را اشغال و در بیست و دوم همین ماه‌ با چندین ناو جنگی و صدها سرباز هندی و انگلیسی به منطقه تنگستان یورش بردند. رئیسعلی که از قبل خبر حمله به دلوار را شنیده بود بلافاصله اقدام به خارج کردن زنان و کودکان از دلوار و پناه دادن آنان در کوه های اطراف دلوار کرد. سربازان انگلیسی هنگامی وارد دلوار شدند که روستا خالی از سکنه بود آنان خشمگین شروع به گلوله باران منازل مسکونی و قطع درختان خرما کردند. رئیسعلی هم به همراه دیگر مبارزان تنگستانی و دشتی به قوای انگلیسی در بوشهر حمله کردند و به آنها شبیخون زدند که با هر شبیخون تلفات سنگین انسانی به این نیروها وارد آوردند

 

[AYSAL.]

سرانجام در جریان یکی از این حملات رئیسعلی در ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی از پشت سر هدف گلوله یکی از همراهان خائنش قرار گرفت و به شهادت رسید اما نهضتی که او درجنوب ایران به راه انداخت تا سال ها مایه وحشت انگلیسی‌ها بود.

 

[AYSAL.]

میرزا کوچک خان جنگلی و تلاش برای اخراج استعمارگران ظهور میرزا کوچک خان جنگلی در برهه ای اتفاق افتاد که ایران هرج و مرج، پریشانی، فقر و دخالت های خارجی قرار گرفته بود؛ برهه ای که انقلاب مشروطه به وقوع پیوسته بود اما بنابه نوشته ابراهیم میرفخرایی تغییرات سیاسی در ایران و گیلان موجب تغییرات اساسی در زندگی دهقانان، پس از استقرار نظام مشروطه نشد. از جمله این‏که رابطه دولت و حکام محلی و خوانین و اربابان با مردم تغییری نکرد. فقر و بیکاری و مهم‏تر از همه فقدان امنیت و دست درازی قوی به ضعیف که به جامعه ایرانی عموماً و به جماعت گیلانی خصوصاً تحمیل شده بود و اغتشاش در سراسر کشور بر اثر دسیسه های همسایه جنوبی و تهدیدات بی پروای همسایه شمالی وجود داشت. از طرفی نخستین جنگ عالم گیری جهانی، دنیا را به خاک و خون کشیده بود و روس و انگلیس وارد ایران شدند و هر جنایتی مرتکب می شدند.

 

[AYSAL.]

در چنین شرایطی میرزا کوچک خان پس از فراهم شدن زمینه مبارزه علنی با عوامل استعمار و استبداد با صدور بیانیه ای در ۱۶ خرداد ۱۲۹۹ خورشیدی در رشت حکومت جمهوری اعلام کرد؛ بیانیه ای که میرزا در ۱۲۹۹ خورشیدی در آن اعلام کرد: در قرون اخیر سیاست جهانگیرانه همسایگان همسایه آزار ما (دولت انگلیس و حکومت‌های جابره تزاری سابق روسیه) ضمیمه مظالم حکمرانان شهوت‌پرست ایران شده است. بنابراین میرزا یکی از مهمترین هدف های خود را مبارزه با استعمار خارجی دانست که در پی تاراج ایران بودند. میرزا و نهضت جنگل ایدئولوژی خود را در سه محور اخراج نیروهای بیگانه، برقراری امنیت و رفع بی‏ عدالتی، مبارزه با خودکامگی و استبداد خلاصه کردند.

 

[AYSAL.]

اسماعیل جنگلی از وجود اعلامیه ای خبر می دهد که با عنوان «ایرانیان موقع فداکاری است» شروع می شود و بعد از اطلاعاتی که از وضع کشور و گیلان می دهد، چنین می گوید: باز هم می گوییم ما نه با سایرین نظر مخصوص داریم و نه با انگلیس اظهار عداوت و دشمنی می کنیم برای اینکه دشمن امروزی ماست و فقط اوست که می خواهد مملکت ما را تصاحب کند، اگر انگلیس دست از مملکت ما بر دارد دیگر ما را با او چه نزاعی است. عبارتی که نشان می دهد سیاست جنگلی ها بر اساس مبارزه با استعمار و حفظ منافع ملی بوده چرا که منافع ملی را مبنای خصومت و جنگ با کشورهای دیگر دانسته و برای دشمنی و دوستی با دیگر کشورها اصالت و اعتباری فراتر از منافع ملی قائل نبوده اند.

 

[AYSAL.]

اما دریغ و افسوس که رضاخان که به عنوان سردار سپه انتخاب شده بود، به رشت حمله و بدون مقاومت چندانی آن را تصرف کرد. قشون دولتی به دنبال میرزا به جنگل‏ها رفتند. میرزا قصد داشت با مخفی شدن در جنگل منتظر فرصت جدیدی باشد اما در سرما و یخبندان طاقت نیاورد و جان سپرد. او را به رشت آوردند و سرش را از بدن جدا کردند و خالو قربان آن را به تهران برد و از رضاخان درجه سرهنگی دریافت کرد.

 

[AYSAL.]

سیدحسن مدرس؛ نماینده ای استعمارستیز آیت‌الله سیدحسن مدرس مجتهدی طراز اول و مبارز بود که فارغ از مبارزه با استبداد داخلی وجهه مبارزاتی اش با استعمار خارجی نیز برجسته است. زندگی سیاسی او در زمانه‌ای شکل گرفت که ایران برای حل بحران ها و حفظ استقلالش به سیاستمداران زنده و شجاع نیاز داشت و مدرس نیز در برابر دخالت بیگانگان در امور کشور سکوت اختیار نکرد و راه مبارزه با آنها را در پیش گرفت. وی فلسفه سیاسی خود را بر پایه شعار سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ما استوار کرد.

 

[AYSAL.]

نخستین کنش آیت الله مدرس در خصوص مبارزه با استعمار در مجلس دوم شورای ملی رقم خورد. به این صورت که وی به عنوان یکی از پنج مجتهد به مجلس راه یافته بود در قضیه اولتیماتوم روسیه برای تعطیلی مجلس با ایراد نطقی کوتاه اما شجاعانه، جسارت نمایندگان در مخالفت با اولتیماتوم را برانگیخت و همین امر به رأی مخالف مجلس برضد اولتیماتوم منجر شد اما ناصر الملک نایب السلطنه مجلس را منحل و اولتیماتوم روسیه را پذیرفت.